Fíos d'un mesmu dios

Torah - Exodu 23:27/33 (Antiguu Testamentu)

(Yahveh, a Moisés): "Semaré per delantre de ti'l mio terror; enllenaré de llaceries a tolos pueblos a onde aportes; y fadré que tolos tos enemigos fuxan al vete. Mandaré aviéspores delantre de ti pa escorrer al h.ivita, a cananéu y al hitita. Nun los echare de la to presencia nel mesmu añu, nun seya que quedare erma la tierra y espoxiguen les alimañes del campu. Echarélos de la to vista poco a poco, hasta que tu te multipliques y te faigas el amu de la tierra. Y llantaré les llendes dende mar de Suf hasta'l mar de los filisteos, y dende'l desiertu al Ríu, pos voi entregate a los habitantes del país pa que tu los eches de la to presencia. Nun faigas pautu con ellos nin con los sos dioses. Nun van habitar na to tierra, pos dando cultu a los sos dioses, cayeríes nuna trampa."

Al Qu'ran - Sura II - 186/192

"Lluchái en nome de Dios escontra los que vos faigan la guerra. Pero nun faigais inxusticia atacándolos primero, pos Dios nun ama a los inxustos.
Matáilos onde quiera que los atopéis y echáilos d'onde ellos vos echaran. La tentación de la idolatría ye peor que la masacre na guerra. Nun lluchéis con ellos xunto al oratoriu sagráu, nun ser qu'ellos vos ataquen enantes. Si lo faen, matáilos. Tala ye la recompensa de los infieles."

Torah - Levíticu 26:7 (Antiguu Testamentu)

(Yahveh, al pueblu d'Israel): "Vais persiguir a los vuestros enemigos y ellos cayerán énte'l filu de la vuestra espada. Cinco de vosotros perseguiréis a cien, y cien de vosotros perseguiréis a diez mil. Los vuestros enemigos cayerán col filu de la espada." (...) "Pero si nun m'obececéis y cumplís esti mandamientu, si refugáis los mios mandaos y normes, nun faciendo casu de tolos mios mandamientos y frañendo la nuestra alianza, tamién yo fairé lo mesmo con vós: traerévos el terror, la tisis y les fiebres pa que vos quemen los güeyos y vos abrasen l'alma."

Al Qu'ran - Sura IX -  29/30

"Destruyíi a los que nun creyen en Dios nin nel Últimu Día, a los que nun facen casu de les normes que'l Dios y el so Apóstol vos dieron y a aquellos Pueblos d'El Llibru que nun son fieles de la Verdadera Creyencia. Facéi-yos la guerra hasta que paguen el Tributu, a toos dafechu, anque tean humildaos.
Los Xudíos dicen: Esdrás ye'l fíu de Dios. Los Cristianos dicen: El Mesías ye'l fíu de Dios. Tales son les pallabres de les sos boques, y al deciles aseméyense a los infieles d'otros tiempos. ¡Que Dios los destruya! ¡Enllenos tán de bilordios!"

---

Nengún ser humanu racional pue xustificar les fediondes y interminables masacres en Palestina y Israel, l'arrequexamientu y esterminiu inhumanu d'otros pueblos en nome de tierra, patria, llendes, raza o relixón. Sicasí, ye costume yá'l dir a la gueta d'esplicaciones -racionalizaciones- d'estes miseries nos fechos políticos, con vergoñosa data y seña, del últimu sieglu. Güeyu por güeyu. Alderícase sobre ratos, y talamente paez que nun se quier ver el cuelebrón xigantescu sentáu delantre les nuestres ñaples na metá'l cuartu, el monstruu qu'afala'l ríu de sangre y odiu dende hai más de mil años.

Pallabres sagraes, creyíes dafechu, repetíes tolos díes, espetaes nel megoyu de sociedaes enteres. Cultures afitaes dende hai milenios sobre'l pilpayu de la irracionalidá, del fanatismu, del apoxéu de la fe ciega y l'odiu al vecín. Sociedaes que tovía viven somorguiaes na edá media de los tiranos del alma y los fanáticos del non-conocimientu, que medraron tando adoctrinaes durante sieglos nún odiu mutuu. Un odiu sagráu.

Son pueblos elexíos -pol mesmu dios- pa esterminase dafechu los unos a los otros. Afalar la fe, defender el creyer a ciegues escontra'l conocer, ye facer una virtú del nun pensar. Los que prediquen la irracionalidá y la eleven a los altares divinos son esclavistes inteleutuales que caltienen a la humanidá secuestrada na fantasía y nel sinsentíu. Ye un comportamientu primitivu, tribal: el tótem/dios de la tribu protéxela y destrúye a la tribu enemiga. La casta d'esclavistes inteleutuales -los chamanes- envizca'l pueblu, en nome del tótem, pa cumplir los sos deseos.

Tiénenlo escrito nos sos llibros sagraos: la gloriosa fin del mundu ye al traviés del fueu. Esta ye una guerra que nun finará enxamás na paz, el destín ye la destrucción mutua. La única solución ye, poro, lliberar al home de la esclavitú del alma, frayar les podrielles que lu marren a vieyes aliances sangrines con seres imaxinarios y facer una virtú del conocimientu.

Matar los dioses.

---

"Llucho pa, en morriendo, xubir al cielu como un mártir y que Dios m'acueya. La nuestra llucha ye anguaño escontra los americanos." -  Osama Bin Laden.

"Yo toi cumpliendo una misión de Dios. Dios díxome: "Á George, has dir y lluchar escontra los terroristes d'Afganistán". Y fícilo. Depués, Dios díxome: "Á George, has dir a finar cola tiranía n'Irak". Y fícilo. Y agora siento otra vez les pallabres de Dios que me vienen y me dicen: "Has da-yos a los palestinos el so estáu y a los israelinos la so seguridá, y algamar la paz nel Oriente Mediu". Y en nome de Dios voi facelo." - George W. Bush

L'últimu llobu

Los golores y los colores de les fontes, de los castañeos, de les vegues y cordales, son la cañamina cultural d'un pueblu que vive miles d'años siendo parte de la ñatura virxe que lu arrodia y lu aña. Como tolos demás seres vivos qu'hai nella, l'humanu medra albentestate nuna llucha xabaz pola sobrevivencia, esgatuñando a diario la so tierra pa sacar l'alimentu, curiando animales pa vivir otru día y discurriendo pa facer un ñeru más afayadizu.

Nesti mundu, la ñatura tien voluntá y l'home encadarma la so cultura mirando pal cielu, esperando, pos ye'l cielu'l que da y el que quita. Les fontes y los castañeos garren vida -ánima- y les viesques enllénense de voces animistes que falen tol saber d'esi pueblu. Nesti mundu, el mal nun ye dalgo astrauto, relativo o relixoso, sinón que tien nome propiu y apaez tolos díes. Esi mal ye'l granizu que fraya les guindales, la xelada que quema les llechugues y la h.uina que mata les pites. El mal ye'l cazador que vien, ente solombres, al ñeru del home y que, esfamiáu, -y roba lo poco qu'esti foi quién a atropar con sufrimientu, asesinando'l so trabayu y marchando con él pa siempre. Ye la inxusticia ñatural pa cola xera abegosa del home por sobrevivir.
Dende hai mil años, el mieu primitivu que s'escuende nes solombres de los castañeos más fondos d'Asturies, que se siente al caleyar pel carreru de les fontes más llonxanes, tien el soníu del aullíu del llobu.

La ñatura ye un círculu y l'home ye'l llobu del llobu. Prénde-y fueu a les viesques pa facer güertes (o ocalitales) y quema'l mesmu cielu con tal de vender electricidá. Nún añu 2009 (cuasi) nel que l'industrialismu yá ye'l corón caberu de la ñatura asturiano, paezme un milagru máxicu'l ser quién a sentir, tovía, esi soníu pelos nuestros cordales. Ye l'ixuxú d'un dios pervieyu y xabaz que, dende'l picu'l monte que vemos tán cercanu, ruempe'l ruíu del ParquePrin, calla les voces d'Operación Triunfo y cala'l motor de les escavadores. Un glayíu murniu que surde dende'l fondu de la nuestra memoria, que mos trai histories de los nuestros mayores y mos alvierte del destín del camín pel que vamos.

L'antigua engarrada a muerte sigue. Na casa'l ganaderu, la pantasma del llobu nun ye'l símbolu de la ñatura d'Asturies qu'equí agüeyo, sinón el sangre de les oveyes, fame y miseria, mal puro qu'aporta a traición, y l'estáu modernu ha metese a lluchar tamién na vieya guerra. Esti 23 d'avientu, nel Monsacro (La Madalena) un exércitu oficial salió a comprobar si yera verdá lo que dicíen los vecinos: qu'había pantasmes con forma de llobu nel monte. Habíalos, atopáronlos y a dos -una fema y un machu de 2-3 años- matáronlos. Dellos escaparon.

L'últimu llobu del Cuera -cordal que nun ye más qu'un cachín del continuum de cordales calizos que va dende Andara y Cornión hasta'l mar y el corazón d'Asturies- foi una fema de les más grandes que se vieran nel país. El so finar foi celebráu polos ganaderos como la fin d'un asediu pervieyu, d'un mal eternu. El so asesín -contratáu pol Principáu- ye, escopeta en mano, l'héroe nos nuestros medios de comunicación.

Pero'l ganaderu y la so casa son tamién parte la ñatura que muerre y desapaez con cada llobu, anque nun lo sepa.

Con ñeve nel Aramo aportó l'avientu de 2008. Llobos nel Monsacro. Embaxo, el fumu blanco de Soto Ribera, alta tensión, polígonu industrial, autopistes, Uviéu... La imaxe ye mui fuerte. Nuna Europa macizada d'asfaltu, el llobu -corazón de les sos lleendes- desapaeció cuasi dafechu. N'Asturies resiste tovía. Y resiste porque l'instintu depredador de dambes especies caltuvo un equilibriu ñatural durante sieglos, porque tovía queden fayeos, brañes, venaos, cabres y aguarones, por que los asturianos d'antiguo respetaron l'Asturies xabaz.

Estos llobos asturianos son l'enemigu caberu del banzáu de Caliao, de la variante del Güerna, de Lada-Velilla, de les térmiques, les incineradores, del urbanismu xabaz y la especulación enerxética depredadora del nuestru paisaxe; del despreciu a la nuestra cultura llariega, a les nuestres tradiciones, a la nuestra historia y al nuestru patrimoniu natural. Son l'enemigu del mal.

El momentu nel que nún valle d'Asturies se sienta'l so aullíu per última vez va ser un finxu históricu terrible. La so muerte, la nuestra.

El Barberu de Texas (Toos vivimos n'América - 1)

Na crítica de la ópera d'hai unes selmanes albidraba qu'unu de los valores más espardíos de mou non consciente pela nuestra sociedá ye la idea de modernidá. El sistema creye que los tiempos cambien, que lo qu'hai güei ye estremao -más evolucionao- de lo qu'hebo ayeri y que, pa entender el pasáu, ye necesario amazcaralu de presente. Poro, yá dende'l post-modernismu, ye normal pensar que'l fechu de camudar radicalmente les circunstancies orixinales de les obres d'arte ye contestualizales -cuando lo que se ta faciendo ye, talamente, decontestualizales- y que ximelgar el puntu de vista hacia la obra ye un actu d'empatía. D'esta miente, piénsase qu'allumar la sala'l muséu ónde ta'l David de Miguel Ánxel con lluces de neón o treslladar una ópera de Rossini -del llugar y l'añu que marca'l llibretu al mundu d'anguaño- pue ayudanos a entender meyor eses obres y a sorrayar les sos carauterístiques contemporánees.

Esto ye un vezu tán espardíu nes artes escéniques que yá ye cuasi dalgo clásico y tradicional. Nun me paez mal, cuido que ye un exerciciu bonu cuando se fai en traza y aprovechando daveres les posibilidaes simbóliques d'esi xuegu. Asina y too, la ópera d'anguaño ta infestada d'ello: güei ye tabú facer una ópera que tea ambientada na dómina orixinal. Cuando lo faen, la direición d'escena suel recibir taches por "poco valiente". Ví más Mozart en discoteques o campos de concentración nazis -ver La Xiblata Máxica por Branagh- que peles gayoleres ciudaes italianes del XVIII. La verdá ye que, cuando la escena surde d'un envís intelixente y hai un verdaderu artista detrás, algámense niveles simbólicos de gran altor (víemos hai poco una impresionante Bohéme llantada nel Mayu del 68) pero lo malo ye que, les más veces, nun pasa del nivel broza. Abonda l'artista escénicu malu que ta mirando más por plasmar al patiu butaques, enchipáu por revirar el conceutu orixinal dafechu pa tar na prensa al otru día -pero que, les más veces, nin siquiera ye quién a algamar nin uno nin otro- y escosa'l direutor d'escena que sabe trabayar n'andecha col verdaderu protagonista de la ópera: la música.

El problema engáfase col llau económicu de la escena. Una escenografía cuesta munches perres -namás les grandes óperes del mundu puen pagar representaciones orixinales- y ye normal qu'un mismu diseñu escénicu tea rulando per teatros del mundu años y años. Como un horru, estes escenografíes son muebles y véndense. Polo tanto tien que cumplir delles condiciones: ser afayadices pa poder encuallales en teatros de tolos tamaños, ser llamadores pa que les quieran mercar, han xugar con imáxenes/conceutos universales que seyan valoratibles culturalmente en cualquier puntu del mundu -p'ampliar mercáu-, etc. Poro, nun ye raro qu'esa intención "contestualizadora" sociocultural de la que falábemos al entamu fine siendo, na realidá, una americanización antroxada. Sí, como tolos imperios d'antaño, Estaos Xuníos d'América ye güei'l contestu cultural común al que toles sociedaes del mundu son llendaes y ye l'escenariu preferíu al que l'arte escénicu modernu emburria'l so trabayu. Pa qu'un mozu de Taiwan, d'Uviéu o de Buenos Aires perciba al Rossini italianu d'hai dos sieglos como dalgo vixente y propio, úsase la cultura americana (el so urbanismu, la so economía, los sos vezos, les sos estayes sociales, la so mitoloxía popular, etc.) como puntu común. La descontestualización de la obra orixinal ye, entós, múltiple: non sólo nel contestu cultural nel que ñaz la obra, sinón del que surde l'observador.

Tala globalización cultural nun esiste como'l conocimientu de toles cultures ente sí, sinón como la sustitución de toles cultures por una d'elles.

La ópera ye, amás de música, historia viva. Nella espéyense les situaciones históriques nacionales (hai un factor nacionaliegu y cultural trescendental pa entender la historia de la ópera), les costumes sociales, el folclore y la cultura de los homes y muyeres de les dómines nes que se ficieron. La so americanización escénica obedez -ta claro- a tendencies económiques y sociolóxiques más fonderes, pero quiero sorrayar que nun ye dalgo raro nos nuestros teatros. Ye la tónica, lo que más se fai. Y esta selmana nel Campoamor nun cantaron el gayasperu Fígaro (la) y el namoráu Lindoro... sinón John Rambo y Elvis Presley. Dígovoslo en serio.

Lo d'esti día nel magnu teatru d'Uviéu foi la risión. En tolos sentíos. La direición escénica de Mariáme Clement enfótase nel llau más cómicu del prestosu llibretu rossiniegu -cómicu dafechu- y xuega cola estética yankee y el llinguaxe humorísticu de les sitcom norteamericanes con abondos gags estramusicales. Equí, Fígaro ye más un personaxe enfiláu de la Tabierna de Moe que'l zorramplu gayoleru que conocemos nes representaciones clásiques, empecipiando unu de los sos dúos xunto al tenor cola mítica musiquina del Casio PT-1; nel segundu actu el Conde d'Almaviva antróxase d'Elvis y fai tolos recitativos cantaos n'italianu con acentu de Texas y los degomanes d'El Rei (pa risión del personal); pero lo que yá nun tragó'l públicu uvieín foi ver a la virxinal Rosina fecha una pendanga y pih.a moza que ye quién a cantar l'inmortal aria "Una voce poco fa" demientres depila les veríes -momentu kitsch como pocos viera- ente glayíos, coloratura y risión xeneral. L'oxetivu de revivir el sen cómicu del llibretu orixinal cumplióse a magüeyu, ye verdá, pero'l conxuntu foi escomanáu. Nun ye que la escenografía fuere demasiao moderna o que nun "teamos preparaos" pa entender el teatru -disfrutamos a esgaya de propuestes abondo más arriesgaes- sinón que'l resultáu foi, precisamente, probe y chambón. Hasta'l puntu de dir escontra la interpretación musical, la partitura y rebaxar l'altor de la composición.

A la fin, la escenógrafa recoyó los primeros xiblíos y espatexos (como un truenu) que yo viera nel Campoamor, saliendo escopetada del escenariu y con un evidente disgustu -pa cola actitú del públicu- del maestru Álvaro Albiach. Esta reaición del públicu mancó muncho nos ámbitos musicales y operísticos d'Asturies -que tán ente la vergoña provinciana y el sofitu- y tovía argayen les consecuencies. Albiach, al mandu de la OSPA, fizo una axeitada y posada interpretación de la partitura pero nun triunfó, quiciabes por poco viva y por nun aprovechar la ocasión pa sacar esa maxa estra qu'apaez nos grandes clásicos.

El Barberu de Sevilla ye una de les mies óperes favorites de siempre, tengo la edición d'EMI con Maria Callas y Tito Gobbi gastada de tanto sentila. El nivel de composición que Rossini amuesa nella ye estratosféricu, d'un talentu infinitu -cada aria ye pimpanuda y toles sos melodíes pasaron, amás, al inconsciente musical coleutivu- y tovía ye una música melguera, allegre y abierta. Trátase d'una de les óperes que yo encamiento como antoxana p'adeprender a disfrutar d'esti arte... pero non nesta interpretación, una de les que menos me prestaron de les que ví. El símbolu de lo que foi la obra ye'l como'l barítonu desapaeció dafechu -nuna ópera que ye un carambelu pal personaxe de Fígaro- y como, per primer vez en tolos Barberos que yo viera, foi'l tenor el que triunfó con esta partitura. Gran interpretación de José Manuel Zapata que trabayó más que curioso nel planu vocal y perbién nel teatral. Bien tamién el baxu y la sopranu Silvia Tro, y tien méritu viendo ónde y como la ficieron cantar.

Rir, rímonos y hebo coses de la escenografía que prestaron enforma, como l'intelixente diseñu cúbicu del escenariu -una caxa que camudaba de forma al xirar en cada escena- pero a un arquetípu operísticu del nivel d'El Barberu de Sevilla unu va queriendo que lu dexen esteláu cola música, non a salir charrando de depilaciones d'ingla o Rambos enfilaos.

Como dicía un espertu a la salida: "¡Ay amigu! ¿qué pienses? Los tiempos cambien..."

Maria Callas fai l'aria "Una voce poco fa"

De cómo un perru nomáu MacGyver y un Pegollu derrotaron a Fernando Lastra

Nun quiero dexar que marche'l solsticiu d'iviernu ensin dar dalgunes gracies.

Camín de Cantares
Capítulu 12, 4ª Temporada: Canzana, Llaviana

Ricardo de Canzana ye meyor que tu y que yo. Polo menos por cuatro razones:

1 - Fexo un zurrón de diseñu con un tubu per onde beber el sidre ensin perder tiempu pa segar la pación.

2 - Tien un perru llamáu MacGyver.

3 - Medró, dende guah.e, con respetu a los fugaos.

4 - Fala un asturianu tan gloriosamente vivu y perfeutu na mesma selmana que Fernando Lastra -nun discursu enllenu de pallabres de muerte- dixo lo de "Non. Xurídicamente non", que nun queda namás que da-y les gracies por esistir a Ricardo y a tolos ricardos del mundu. Él ye'l símbolu arguyosu de la xusticia que-y debemos.

Gracies a Xosé Antón Ambás y a tol so equipu por esti programa que ye como lluz na escuridá, un actu de dignidá y de respetu p'Asturies y la so cultura tradicional na metada d'unos medios de comunicación ermos. 

Gracies a Softastur pol vuestru trabayu valiente p'asegurar qu'estes pallabres de nueso tengan futuru modernu, teunolóxicu y llibre. Merecéislo.

Alma de Fierro

- Xuan Bello:  Un asturiano falante, ¿nun tien los mesmos derechos qu'un castellano falante?

- Fernando Lastra: Non. Xurídicamente non.

- Xuan Bello:  ¿Quier dicir que mio buela, que namás fala asturiano, tien menos derechos que dalquién que fale castellano?

- Fernando Lastra: Non. Tien los mesmos derechos. Lo que pasa ye que cuando fale cola alministración necesariamente tendrá que falar en castellano. ¿Ye eso una merma de los sos derechos? Ye un condicionante. Simplemente tien que falar en castellano.

  - Xuan Bello:  ¿Y si nun puede?

 - Fernando Lastra: Tien que poder.

>>Les Noticies, 18 d'avientu de 2008 

---

Nun hai pallabres en nenguna llingua pa nomar el noxu que me dan les d'esta entrevista y el pensamientu fascista, mafiosu y tiranu que personifica nella Lastra. Poro, nun sentíu nietzscheanu, agradézco-yles.

Al Gore fizo famosa la metáfora del comportamientu humanu como esperimentu de temperatura con anfibios: si metes a una xaronca nuna pota con agua a 20 ºC y vas arroxandola poco a poco nel llar, caleciéndola sele que sele hasta qu'algama los 110 ºC, la rana nun se decata del cambéu de temperatura y nun fai un res por salir d'un blincu. Muerre. Sicasí, si metes a la mesma xaronca nuna pota ferviendo a 110 ºC, blincará automático y saldrá escopetada pa sobrevivir.

A nós metiéronnos na pota cuantayá.

Pa Lastra los mandaos del Conceyu d'Europa -nel que ta'l Tribunal Européu de los Derechos Humanos- son opiniones; los derechos civiles son conflictivos si se reconocen; les Lleis deben aplicase con más o menos intensidá; el reconocimientu xurídicu de derechos de facto ye violencia y atenta contra la dignidá de les persones...

Cuando Xuan Bello saca l'exemplu de la so buela y Lastra retruca... máncame físicamente no más fondo del mio ser. Énte esa rempuesta yo tamién veo a la mio güela -que tampoco nun faló nin fala castellanu-, les engarradielles bablistes de tolos díes desapaecen dafechu y pescancio nidio'l deber que tengo pa con ella y con tolo qu'ella encarna. Rescampla'l verdaderu oxetivu cimeru de la vida.

Les relixones orientales afitaron el conceutu de karma y creyen nún equilibriu universal, nuna xusticia cósmica na que too vuelve y too s'equilibra. Nesti sistema, la enerxía nin se creya nin se destruye -tresfórmase- y l'universu véngase a sí mesmu, pa bien y pa mal. Dexáime que nun tenga enfotu nesi karma cósmicu y que faiga tolo que seya quién pa convertime nél tolos díes.

El dolor cabruña'l corte de los nuestros sentíos, les señales na pelleya recuérdennos d'ónde vinimos.

Enxamás nun hai qu'escaecer eses pallabres y como piensa esti paisanu. Guardáiles nes coraes, facéi d'elles fierro y cabruñáilo.

Björk: un ixuxú dixebriegu dende'l País del Xelu

I

Cuenten les sagues épiques islandeses que, cuando'l noruegu Erik El Roxu tuvo que colar nel añu 982 d'Islandia (El País del Xelu) acusáu d'asesinatu, tiró pa la mar del oeste, ensin saber ónde diba aportar. Al poco, arribó colos sos barcos a tierra nuevo, un nuevu mundu que vivía nes lleendes del so pueblu, pero que pa él yera desconocíu dafechu. Dió-y el prestosu nome de Grænland (El País Verde), camentando en pañar colonos pal so nuevu dominiu, porque la verdá ye que -magar que pel branu espoxigaba la pación peles costes del sur- aquello de verde tenía poco. Xelu blanco y azul hasta l'infinitu, mar prieto y neveros glaciares per fiordos y foces ye lo que más atopó naquél país (cubiertu nel so 81% de xelu tol añu). El Roxu entamó dos castros nel sur, que medraron y resistieron, y pel branu atrevíase a mandar nueves espediciones al norte, al círculu polar, onde a la fin descubrió qu'aquel nuevu mundu de so nun yera suyu nin yera nuevu. Los Inuit de Thule, colos sos dioses, el so conocimientu de la natura y la so fala, taben ellí dende cuantayá.

La fame y les griesques ente les poblaciones inuit y europees finaría colos asentamientos d'El Roxu nos sieglos XIV y XV, pero aquelles costes volveríen a ver dos sieglos depués arribar munchos barcos europeos a la caza la ballena. Veníen d'Alemaña y d'Holanda, y tamién dende les poblaciones balleneres del Mar Cantábricu. Nel sieglu XVIII, los espedicionarios-misioneros de Dinamarca reclamaríen aquello pal so país. Los habitantes de Groenlandia, los inuit, pasaron a ser consideraos "indíxenes" y "xabaces" a convertir al cristianismu, les sos pertenencies y tierres pasaron a ser patrimoniu del Rei de Dinamarca. Groenlandia caltúvose asina, ocupada y esplotada, como una provincia invadida por una potencia colonizadora y con una población ensin derechos, voz o votu, hasta'l sieglu XX. La fala inuit tampoco nun se reconoció y la toponimia sustituyóse por otra nueva en danés. Tovía en 1951 toles decisiones sobre'l país tomábense en Copenhagen, onde los groenlandeses nun teníen representación nenguna.

Pero, como n'otros sitios con historia de colonización asemeyada, el sentimientu nacionaliegu y dixebriegu del pueblu groenlandés nun amenorgó enxamás nesi tiempu.

Anguaño, en Groenlandia viven 56.344 persones. El 88% d'elles son inuit y namás el 12% ye d'orixe europeu y danés. El refugu del país a la so entrada na Xuníon Europea (como provincia danesa) foi masivu dende l'entamu del procesu: en 1973 el 70% de los groenlandeses votaron non nel referéndum y, depués d'una década de llucha y presiones, en 1985 el 53% de los sos habitantes algamaron sacar al País Verde d'Europa (quedando Dinamarca dientro). Un casu únicu nel qu'una provincia autónoma d'un estáu llega a tener tala dixebra alministrativa. Col tiempu, el groenlandés (kalaallisut) fízose cooficial, la toponimia danesa camudóse otra vez pola xenuina y la llucha pol autogobiernu foi algamando finxos nes décades de los 80 y los 90.

Tres 300 años de colonización danesa, el camín hacia la independencia de Groenlandia llegó esta cabera selmana de payares de 2008 al so cumal históricu: aprobóse col 75% el nuevu estatutu d'autonomía que reconoz el derechu al autodetermín del pueblu groendanlés, a la llingua groenlandesa como única oficial y el derechu de la nación a decidir sobre l'usu económicu de la so tierra (de gran bayura en petróleu), les sos llendes, tribunales, policía, etc. La independencia, sicasí, ye tovía un suañu de futuru pa un país amenorgáu na so mocedá -condenada a emigrar pa xorrecer-, dependiente de la sovención danesa na so economía y firíu de muerte nes coraes de la so natura polos efeutos secundarios de les sociedaes industriales de más pal sur.

II

BJÖRK- Declarái la independencia

Del discu 'Volta' (2007)
[subtitulos tornaos al asturianu]

Aquel País del Xelu del que marchó Erik El Roxu ye tovía anguaño un requexu bien afayadizu pa los vieyos dioses, enllenu de lleendes, de xanes de les fontes, trasgos del xelu y xente sensible pa contales y cantales. Una d'eses xanes ye anguaño perfamosa per tol mundu pola so especial música y voz, siempre estrada d'arte esperimental y electrónicu. Vendió millones de discos, influyó a xeneraciones d'artistes, ganó premios a esgaya y pasó a los llibros de música. Yá nun-y tien que demostrar nada a naide. Por eso, ye raro que siga naguando por dir siempre más lloñe cola so creatividá y que lo faiga con una fuercia y valentía ensin comparanza dientro la música comercial d'esta dómina.

Björk Guðmundsdóttir ye consciente de la so posición cabezalera, de vocera. Sabe que ta dientro d'una máquina -d'una industria- capaz de llevar idees a millones d'oreyes y énte esi fechu, en vez de sirvir de sirvienta de la máquina, úsala. Conoz tamién el poder de la música pa llegar al alma de les persones, pa conmover y pa mover mases. Manexa'l conceutu freirianu de concientización: l'actu de tomar conciencia de la realidá camuda la propia conciencia. Una vez tragues la pildorina colorada y caye'l velu de los güeyos, yá nun hai vuelta atrás, camuda la cadarma cognitiva na que construyisti tou'l to mundu, too garra una nueva esplicación, un nuevu sentíu y nun queda otra qu'actuar.

El so videu "Declarái la independencia", dirixíu pol maestru Michel Gondry, ye más que nidiu nestes simboloxíes (1). Nel costazu de Björk y nos de la masa a la que fala, tán les banderes de Kalaallit Nunaat (Groenlandia) y les Islles Feroe. La moza islandesa emplega los filos musicales nos que la industria comercial enriestra los cerebros del pueblu y per ellos, glaya al altu la lleva un mensaxe claru, concisu y valiente. La conciencia y el puxu treslládase pelos filos a los oyíos de la xente, que respuende afayadizo al so ixuxú dixebriegu.

"Declare Independence" espublizóse'l 1 de xineru de 2008. Dende entós el cantar punxo nerviosu non sólo a Dinamarca, sinón a otros munchos gobiernos de tol mundu: cuando la islandesa actuó en Shanghai, el gobiernu chinu alvirtió-y que nun lu cantara. Björk nun solo sí lu cantó, sinón que glayó "Tibet, Tibet: alza la to bandera" en llugar del "higher, higher". De magar lo ficiera, el gobiernu chinu creyaba una llei pola que "cualquier grupu artísticu o individuu que tea o tuviere n'actividaes qu'amenacen la soberanía nacional" o "afale l'odiu étnicu" ta prohibíu dafechu nel país. Cuando lu cantó n'Australia, dedicó-yoslu a la nación aborixe, cuando lu tocó en Serbia, a Kosovo...

La música popular ñaz del sentimientu del pueblu. Enxamás nun hai qu'escaecer esi poder.

---

(1) D'otra miente, a llectura individualista que tien el cantar ye perinteresante tamién. El pronome personal "you" n'inglés pue ser un "tu" o un "vós" n'asturianu: Declara la independencia, refuga'l so combayamientu, fai la to propia bandera y álzala alto.

"Ni ye-que ni yo-co": Diglosia de Grupo

Xuanín Amieva ye un personaxe de Terapia de Grupo que quier averase a una xente mozo avezada al humor animáu de La Hora Chanante y asemeyaos. Al mesmu tiempu, ye l'herederu vivu de tol teatru costumista fitáu na diglosia, la risión de lo propio y el complexu d'inferioridá. La sociedá asturiana vivió un surdimientu que sacó la llingua de casa, que-y dió a Asturies cultura, estatutu d'autonomía, bandera, lliteratura de nivel internacional, etc., pero los guionistes d'esti programa nun saben qué ye eso. Anque-yos manque (que-yos manca) la verdá ye qu'ellos quedaron en Pachín de Melás. Peor, nel Paco Martínez Soria plasmáu na puerta'l metro.

L'entamu paez bien afayadizu: representar con ironía la traxedia de la mocedá asturiano forciao a emigrar pa trabayar. Pero, na realidá, l'humor vien de ver como los sos vezos asturianos (dibuxaos como melgueros pero rurales y de probín dafechu) s'esfociquen escontra la "realidá", la civilización de futuru y bayura económica que simboliza Madrid.

Capítulu "Más duro ye la mina"

Xuanín ye l'únicu personaxe que fala n'asturianu. El narrador n'off, como'l cura y el maestru del teatru costumista, ye la voz culta y sensata qu'abluca énte les ocurrencies del probe Xuanín. Los personaxes que simbolicen el xorrecimientu económicu pa la xente mozo (los xefes y la xente de "la capital", como ellos dicen) corríyenlu faciendo risión de los sos vezos y fala: "Ni ye-que ni yo-co" o, como nel videu que vien darréu, "<<¿Collaciu?>> Juanito, Juanito, ya puedes empezar a hablar en castellano como Dios manda. Como no te pongas las pilas, tú no vas a durar ni dos días, ¿entiendes?":

Capítulu "Gayasperu por naturaleza"

Non. Anque s'antroxe d'ello, nun hai ironía de verdá nestos videos. Nun hai crítica por parte de los autores del dibuxu animáu hacia eses postures diglósiques. Xuanín nun retruca a los faltosos con humor, nun resiste l'aculturación o los pon pingando con una fras llinguatera y brillante, como fadría un Eric Cartman, un Enjuto Mojamuto o un Bart Simpson.

Xuanín da-yos la razón. Agacha la tiesta. Traga.

Conozo la bona voluntá y del deséu de medrar hacia un humor modernu de calidá, qu'use la llingua como vehículu y non como conteníu, que tienen dellos actores que tán ehí. Sicasí, esos actores nun escriben los guiones del programa. Na nueva temporada, el 90% del tiempu lo único que rescampla ye'l llau más acomplexáu (voi da-yos de baldre esti gran beneficiu, en vez de tachalos de ferramientes d'adoctrinamientu) d'unos guionistes que triunfaron usando l'asturianu -llingua que nun perciben como de so- y nun saben bien por qué. Defendílos muncho y munches veces de crítiques que teníen muncho de verdá, enfotáu nes sos coses bones, na perbona rempuesta'l públicu al visibilizar la llingua y en ver un cambéu na so actitú (fáigolo daqué tovía cuando sal el tema y daré argumentos per equí dalgún día). Poro, les crítiques del so públicu tienen que-yos servir, nun pa zarrase nesi torruxón fediondu, sinón pa espabilar.

Porque, les coses como son: esto da perceguera velo.

El progresu (de Rake)

Con solombríos pensamientos nel maxín, colé ayeri como un espuni del Teatru Campoamor al finar l'estrenu de la ópera d'Igor Stravinsky "The Rake's progress". Y nun ye que la interpretación fuere mala -tolo contrario- o que les últimes notes de la obra fueren solombriegues -bien cuidó Stravinsky de llantar un irónicu y gayoleru epílogu depués del últimu actu-, sinón que, magar esi últimu acorde, el so mensaxe tapecíu aínda retumbaba.

En 1947, Stravinsky vio en Chicago una coleición de cuadros del inglés William Hogarth. El pintor foi un agudu observador de la realidá social de la so domina (sieglu XVIII) y considérase ún de los primeros dibuxantes de comic al desendolcar un estilu nel nun yera raro enriestrar dellos cuadros en secuencies con argumentu. El progresu de Tom Rakewell que pintara Hogarth, y que tanto plasmó al compositor rusu, yera en realidá un descensu. Neses pintures, l'home mozu, ricu y fuerte progresa, col tiempu, hacia la vieyera, la muerte y l'escaezu.

Una realidá tan obvia y, ensin embargu, tan tabú. Stravinsky sintió nel intre esi despertar -a lo Gautama Shakyamuni güeyando la muerte per primer vez- que marca, pa munchos de nós, la fin de la infancia. La nuestra sociedá afita una educación qu'adoctrina na promesa del progresu universal y personal. L'universu espándese, el tiempu progresa... pero a meyor. Afálennos a creyer inconscientemente nel mañana como dalgo que supera dialéuticamente tolo anterior. Sí, nel inconsciente de la cultura industrial, tolo qu'hebo enantes del anguaño foi más probe y murnio que l'anguaño. La xente yera menos feliz, menos llibre, la enfermedá yera mayor. La teunoloxía ye'l dios que mos salva del mal, que mos afala pel camín de llábanes marielles hacia un futuru nel que vamos vivir más y meyor. Vamos ser más felices, más sanos, tener más riqueces y más tiempu pa esfrutar de too ello. Pero nun sólo la nuesa civilización, nós mesmos. Tolos díes, na escuela y na TV -les instituciones socializadores más poderoses- rapacinos y rapacines adeprenden a adeprender qu'hai que pensar con esta sensación del tiempu como dalgo que va a meyor. Sí, dientro diez años too será meyor y los títulos qu'algamen van vali-yos pa tener más perres coles que mercar más teunoloxíes coles que ser más felices. Pero'l pasu del tiempu nun tien un res que ver cola felicidá episódica de los seres humanos.

Claro, l'universu espándese y la historia camuda, pero esi progresu pue ser tamién a peor. Ser un descensu. El sieglu XX que vió Stravinsky foi un sieglu de llaceries, una amuesa viva de que la historia nun sabe de bien y mal, de que'l progresu ye un bilordiu. Los homes d'hai 2.000 años fueron talamente tan felices y tan tristes como los d'anguaño, tuvieron la mesma capacidá, la mesma grandeza y la mesma probitú pa selo como cualquiera de nosotros. El tiempu más feliz de la nuestra vida pue ser yá pasáu, quiciás foi ayeri. En toles vides humanes hai una vuelta nel camín, un momentu silenciosu al partir del que yá nun va haber más salú o amor más grande que'l que yá perdimos.

Sicasí, nun ye momentu pa reflexonar sobre'l mitu l'industrialismu o pa ponese pesimistes -fairémoslo abondo, fairémoslo- sinón pa miranos nel espeyu que Stravinsky apurrió al públicu del Campoamor ayeri pela nueche. El compositor, cansáu de los llibretos heróicos y tráxicos nos que l'amor ye más fuerte que la muerte, de les óperes clásiques y romántiques onde l'héroe algama la inmortalidá a la fin, magar les sos mancadures terrenales, tresllada la vida real al escenariu y antróxala d'ópera clásica. Esti amazcaritamientu ye lliteral: la perbona partitura ye un exerciciu de neoclasicismu tonal na metá del tsunami atonal européu, con abondes referencies clásiques -hasta barroques-, recitativos con clavicordiu y personaxes arquetípicos.

El primer actu de "The Rake's Progress" entama con un Tom Rakewell rural y gayasperu, confiáu na so fuercia de mocedá, nel amor puru de la so moza y nún perbon futuru enllenu de suerte y llibertá. Ensin embargu, esi ye'l momentu más altu pa Rakewell. Los actos van amosándomos que'l tiempu ye, pal rapaz, sinónimu de cayía. Nun mencionábemos a Buda al debalu enantes: nel llibretu la ópera, el tiempu encieta a Rakewell al traviés d'una corrupción de cuerpu y alma que-y aporta pel so apegu a lo material. Nick Shadow ye la forma humana na que s'antroxa esi mal absolutu. Al delláu de Tom, el degorriu Shadow ye un Yago, un Mefistófeles, un Grima Llingua-de-Culiebra que-y burbusa pallabres de placer hedonista na oreya, adeprendiéndo-y el soníu de la ciudá, el dineru, l'alcohol, el xuegu y el sexu. Shadow diz ser el so sirviente y, a la fin, faise l'amu de la so alma. Ciguáu, el millonariu Rake (angazu, n'inglés) cásase con un adefexu, una muyer con barbes, namás por risión y refalfiu. La so moza quier rescatalu, col so amor y perdón, de la ciudá y del mal, pero nun ye quién. En tou momentu, la música ye un exerciciu neoclásicu d'altor, cuasi historicista. El Stravinsky jazzísticu cuasi nun sal y el más contemporáneu apaez nel cumal del tercer actu, con un Rakewell xugándose la vida con Shadow, a una carta y xunto a la so sepultura, nun impresionante duelu ente tenor y barítonu acompangaos namás del clavicordiu -fuerte contraste musicolóxicu- que fina con unos apavoriantes acordes disonantes ente cello y contrabaxu. Nun hai descansu, ni redención pa personaxe o públicu. El probín Rake gana la vida na engarrada final con Shadow, pero pierde'l xacíu, finando dafechu solu y llocu nun manicomiu, ensin ser quién a aceutar el perdón a través d'un amor condergáu dafechu al olvidu. N'escena, el coru ye una güestia prieta que mira'l patiu butaques con voces de muerte. Como dixi al entamu, paez qu'al compositor y a los llibretistes-yos paeció un mensaxe mui duru col que finar, y darréu aporta un epílogu humorísticu onde los personaxes -vivos y muertos- saquen la moralexa al cuentu. Home, presta l'homenaxe al Don Giovanni de Mozart, pero nun facía falta.

La Uviéu Filarmonía enfrentóse a la ópera bien -anque necesiten refuerzos nos violines- con una correuta direición musical y la escenografía foi bona dentro de les posibilidaes del teatru (nel que, cómo non, siempre tien que pasar dalgo: la lluz marchó unos momentos en fosu, en metá la interpretación de la orquesta, obligándolos a empecipiar otra vez l'actu). El Coru de la Ópera d'Uviéu ta algamando un nivel mui bonu, vense cada vez más profesionales no vocal y la so xera escénica nesta obra foi sobresaliente dafechu (por eso ye una pena que, siendo una ópera "americana" de Stravinsky, n'inglés y con guapa ambientación music-hall, nunos Estaos Xuníos de los 20-30s, nun cuiden más esa pronunciación. A la fin, un detallín pequeñu dientro d'una perbona interpretación). La soprano Elizabeth Frutral fai una Ann Trulove que rescampló n'Uviéu por bona voz llírica y gran interpretación nel famosu aria "No word from Tom", onde fizo un diminuendo tan téunicu y preciosu que dexó al Campoamor ensin aliendu. El tenor Marlin Miller cumplió con una actuación curiosa -anque nun triunfó- y a la mezzo que fai de Baba "La Turca" meyor nun la nomar. De toes maneres, toos desapaecieron del escenariu arramplaos pol furacán Chester Patton: el barítonu foi Nick Shadow en persona durante tres hores nel Campoamor. Patton podía dedicase a ser un Dennis Rodman o un Wesley Snipes pero, en llugar d'eso, escoyó convertise nun barítonu poderosu, intelixente, con un rexistru baxu impresionante, una téunica cimera y un carisma que van ser recordaos munchu tiempu n'Asturies. Xenial.

Dawn Upshaw fai l'aria "No word from Tom"

La solombrona de Nick Shadow espardióse dende l'escenariu. En saliendo, topé xente guapo y mozo a la puerta. Y ríien.

Fractales

APPARAT - Fractales (I & II)
Del discu 'Walls' (2007)

Cuando, hai un par d'años, un collaciu míu que paez una enciclopedia de música electrónica -y que ye de Pezós, tierra de raigaños tan fondos como los sos valles, ónde'l sieglu XXI enllenó los cordales d'alta tensión y, n'agradecimientu, tarazó la so mocedá y esbarrumbó los sos horros- punxo esti tema d'Apparat nel iPod dixendo que diba prestame porque yera de lo mío, nun sabía hasta que puntu falaba acordies. Téngome por una persona de celebru y oreya abierta y nun ye raro que nel mio CD suenen coses perestremaes. Nomatos como Post-, Thrash, Dodecafonismu, Minimal, -bop, Prog o dub formen parte del mio vocabulariu musical, asina qu'eso de que la xente vea qu'hai tendencies artístiques que trescalen toos esos estilos estremaos y que seyan quién a axuntales al aldu nuna estaya conceutual, de llendes bien definíes namás porque-y presten a una persona, paezme alloriante. Repúname un pocoñín, máncame nel ego melómanu. Pero a la fin, abúltame que sí, que ye posible, reconozo que dalgo tien en común tola música que me presta daveres. Fáigalos un venecianu del sieglu XVII con violes da gamba o un guitarrista metaleru del Göteborg d'anguaño, hai cantares que tienen la cualidá de facer vibrar la nuestra alma como un harmónicu, y otros que non.

Esi respingu físicu que sentimos cuando atopamos una ayalga nuna obra d'arte, ye un misteriu. Ye un misteriu a estudiar pola ciencia, y yelo tamién como parte de la nuestra personalidá. ¿Hasta qué puntu ye dalgo adeprendío culturalmente? ¿Qu'hai d'atávico, d'ontoxenéticamente evolutivo, na combinación d'eses foles de soníu espardíes pel aire? Llibérense endorfines, como cuando los güeyos de la moza a la quies en secretu tropiecen colos tuyos, pero tamién adrenalina, como cuando'l to organismu llucha xabazmente por sobrevivir. Y ye namás qu'un La; 440 herzios; mediu segundu. Güesinos baillando nel oyíu internu pa telegrafiar coses poles que pagó la pena vivir, p'algamar conceutos non algamables pel camín de los llinguaxes o los códigos visuales. Maxín.

El mio padre deprendióme, yá de guah.e, un conocimientu universal y pervieyu, qu'esiste ente los homes antroxáu de milenta filosofíes, ciencies y relixones cuantayá, conocíu n'aldees y en palacios. Atopélu bien definíu na torna que fizo Isaac Newton -divinidá de la ciencia d'anguaño que, sicasí, escribió milenta vegaes más sobre alquimia y metafísica que sobre física- de la Tabla d'esmeralda del Hermetismu, y dende entós ye una fras que sal dacuando de la mio boca como un mantra grandonón pa finar delles charres:

- "Asina lo d'arriba  como lo d'abaxo"

O, nuna torna más lliteral: "Lo que ta embaxo ye como lo que ta enrriba, y lo que ta enriba ye como lo que ta embaxo". Ye curiosa la capacidá que tien la realidá p'asonsañáse a si mesma en tolos niveles de tiempu espaciu, de ser fractal. El guañu nuevu d'una planta tien yá la mesma cadarma básica que tien l'árbol vieyu. L'arbol tien troncu, rames y fueyes, pero caúna de les sos rames va dixebrándose y tien esencialmente la mesma forma del árbol. Ye más, si garres una de les sos fueyes vas ver que tamién tien un tueru pel mediu y ramines con una forma esencialmente asemeyada a la del árbol. Los axones d'una neurona o la forma del rayu cuando fende l'árbol son esencialmente iguales. Los electrones xiren nel átomu talamente como faen los satélites alredor de los planetes, y los planetes alredor de les estrelles, y les estrelles alredor del núcleu de les galaxes... Les matemátiques y la física saben esto bien, nun solo na matemática fractal o la Teoría del Caos, sinón la estadística o la meteoroloxía. El ferre esnala esencialmente igual que la mariposa y l'avión fízose esencialmente cola mesma forma del ferre.

Garrando un pequeñu períodu de tiempu, una muestra, pue predicise un comportamientu mayor. Quiciabes l'horru que cai embaxo en Pezós seya talamente un símbolu harmónicu universal de cómo la esencia d'Asturies vence y esbarrumba. Quiciás, entós, la nuestra vida seya tamién fractal, los nuestros actos tengan un patrón macroscópicu y seyamos esencialmente iguales nos detallinos pequeñinos del nuestru comportamientu que nel conxuntu final de toos ellos. Si esiste esi patrón, cuido que l'arte y la música que mos da'l respingu misteriosu puen ser bones ferramientes pa deteutalu.

Apparat diz que ta "más enfotáu en diseñar soníos que loops" y eso, na electrónica, ye lluchar escontra la mediocridá. Fractales amuesa qu'esta actitú ye verdá, que mira por facer dalgo más que ritmu, que'l soníu tien un sen y una harmonía curiosa. Ye una música onde les melodíes, los loops y los ruíos s'enguedeyen y medren como rames fractales gracies al efeutu del delay y el stereo pa texer un paisaxe pensativu, embebecíu. Nél veo a Glass, a Pärt, a Sigur Rós. Toos nomes qu'igual van apaecer per equí más d'una vez. Y sí, ye de lo mío, seya lo que seya.

La Nueva Llende

Tópense munches asemeyances nes figures de Barack Hussein Obama II (¡Cómo lo pasen los trasgos del fau poniéndo-yos segundos nomes tabú a presidentes americanos y faciendo risión del destín!, ¿eh? Bien tuvieron que trabayar na so campaña pa que nun s'afitara'l vezu de llamalu asina) y John Fitzgerald Kennedy. Una de les que más rescamplen, ye l'usu sistemáticu d'esi aperiu de la política de mases qu'inventara n'USA JFK -pero que yá usaran históricamente xente tan estremada como Xesucristo o Napoleón Bonaparte- y que foi decisivu nel triunfu del Movimientu polos Derechos Civiles americanu, la Nueva Llende.

El conceutu ye simple: tratáse de facer que les preocupaciones polítiques de la xente tean penriba de conceutos cotidianos y algamables, de facer que la masa creya tar -quiera tar- nun momentu históricu, decisivu y trescendental pa la esistencia de la humanidá. Tracamúdiense les coses que, a diariu, preocupen a la xente (el paru, el preciu de la comida, l'aplicación de los sos derechos, etc.) por conceutos muncho más astrautos, que tienen la capacidá d'ilusionar pero que nun son apalpables (la esperanza, la xusticia, la bondá, etc.) basando el tiempu nun eternu momentu de CAMBÉU. Un cambéu con mayúscules, a meyor y pa siempre. L'anguaño conviértese, así, nel puntu decisivu al que tola humanidá tuvo llengando dende l'entamu de los tiempos. JFK descubrió que, emplegando estos conceutos, la capacidá d'afalar a la xente en dómines eleutorales triplicábase respeuto al usu de un pensamientu políticu menos mesiánicu. La xente ta dispuesta a sacrificase en nome de dalgo que pague la pena, a lluchar pola xusticia, pola llibertá y por un mundu meyor, muncho más que por que baxe l'IPC o qu'haya bable nes escueles (anque eses seyan les verdaderes formes de tala xusticia y llibertá).

El discursu más famosu de Martin Luther King Jr., que camudó la historia de la llucha de los Derechos Civiles pa siempre, entama con "Tuvi un suañu". Les primeres pallabres de JFK como presidente fueron: "Alcontrámonos al borde d'una Nueva Llende: la llende de los suaños y esperances aínda nun algamaes". Son mensaxes proféticos, non políticos. Depués d'una dómina escura con Bush, EE. XX. -que ye un país tan marcáu pol grandonismu como Asturies- necesita volver a sentise especial, escoyíu pol destinu p'aportar al mundu como lluz na nueche. Toos conocemos yá'l "Sí, puédese" d'Obama, pero ye que nun hai discursu suyu que nun entame por una fras asemeyada a "El nuesu país alcuéntrase nel momentu más críticu de la so historia" o "Compatriotes, enfrentámonos al día más decisivu de la nuesa esistencia". El teatru que lu acompaña ye igual d'amañosu: enantes de cada charra, maten la lluz y ponen "City of Blinding Lights" de U2. L'efeutu ye apoteósicu. Tampoco nun ye casualidá que los sos dos llibros seyan "Suaños del mio pá" y "L'enfotu pa tener esperanza", eses son talamente les idees centrales de los sos discursos. Darréu de sentilos, los sos siguidores asumen dalgo d'esa responsabilidá, d'esi suañu, siéntense arguyosos de ser parte d'un movimientu xustu, históricu y ideal. Lo malo ye que non toles idees tienen el mesmu pesu, anque s'antroxen d'esta mesma forma. Un discursu pue tar güecu dafechu, enllenu de bilordios ruinos y tener el mesmu efeutu na población.

El Movimientu polos Derechos Civiles n'Asturies tien muncho qu'adeprender d'esti marketing políticu. El cansanciu y el lluchar escontra la corriente fai que munches veces paeza que tamos atristayaos. El pesimismu señardosu nun ye más que la rempuesta lóxica d'una persona intelixente énte un futuru murniu... pero nun vende. Miagar perdayuri qu'Asturies morrió y qu'aú tán los mios asturianos ye una costume a la que tamos mui avezaos -yo'l primeru- y cuido que ye síntoma de bona capacidá de pescanciar la realidá... pero nun da enfotu pa siguir p'alantre. ¿Cuántos collacios, cuánta xente, hasta na política, vimos quedar ehí sapozaos pola murnia? Atopo güei un bon exemplu d'esto al lleer los últimos escritos de X. X. Sánchez Vicente en La Nueva España. Da la imaxe de ser un paisanu fundíu nel pozu prietu de la depresión señardosa na que tamién fundió a tol so partíu -del que xente como Carlos Rubiera tuvo que salir pa nun morrer de tristura-.

Los Derechos Civiles abásense en conceutos de Nueva Llende nacíos cuando la Revolución Francesa. Son per se derechos xustos que defenden la llibertá y l'ideal humanu. Poro, hai ehí toa una mina de marketing políticu bien bayurosa pal que sepa trabayala. La esperanza y tener la razón moral sí dan enfotu; les sonrises y les pallabres de xusticia dan puxu. Camudar el mensaxe atristayáu de víctimes y de probinos que munches veces s'ofrez al públicu n'esperanza arguyosa, gayolera y positiva ye'l camín. Menos "si nun mos facéis casu, vamos desapaecer dafechu" o "tamos firíos de muerte, somos los últimos mohicanos, la cabera xeneración d'una historia que muerre" y más "si ponemos enfotu, el futuru lluminosu ye de nueso" y "somos parte de la xeneración que, en nome de la xusticia, va algamar un mundu meyor pa toos". Toles organizaciones pro-derechos civiles llingüísticos n'Asturies tienen qu'adeprender de la campaña d'Obama, como bien señalaren González y González nun hai tanto. L'ésitu de la perbona campaña Doi La Cara pola Oficialidá ye exemplu d'esto y de xuru que vamos falar d'ella perequí en futures entraes.

Obama afayóse en Berlín como un héroe. JFK tamién. Martin Luther King lideró un movimientu de surdimientu que, nacíu de minoríes sometíes, naide nun foi quién a parar. 

Sabemos como finaron los dos últimos...

Bona suerte, Hussein.

Puestinos y perres

Dos pallabres n'ast que manquen abondo n'IX. Idealismu políticu escontra capitalismu corrompíu. Polo qu'enzarren elles, nun hebo un primer acuerdu de gobiernu hai un añu y nun hebo acuerdu nel Estatutu pero hebo esparabanes, xuramentos al vientu y golpes en pechu en nome del honor hai namás que tres meses.

Pero una formación política, nesti sistema, necesita fundamentalmente eses dos coses pa sobrevivir. Izquierda Xunida ta pasándoles cañutes, ensin Grupu Parlamentariu propiu en Madrid y sin tar nel gobiernu d'Asturies ye una formación amenorgada que ve como les sos alcaldíes (Castrillón, por exemplu) nun son quién a sacar alantre los sos proyeutos políticos y peligren. La crisis del neolliberalismu mundial llega a Asturies como una ventolera que lleva allalantrones pallabres y principios como fueyes seques nos fayeos. L'únicu problema pa un acuerdu ente FSA y IX yera l'apartheid llingüísticu asturianu, y como esta vegada FSA y IX necesiten desesperadamente tar d'acuerdu... la sólución ye fácil: faise como si la llingua asturiana nun esistiera. Nun hai llingua, nun hai problema. Nun se fala d'ello. Gone with the wind. A cambéu, IX va poder meter mano (sic.) en polítiques sociales, mediu rural y falar d'entrismu. Eso si, créyase una nueva Direición Xeneral de Política Llingüística que va tar en manes del PSOE, non de IX, talamente como una Juden Polizei. ¿Marchó Caliao col vientu les castañes? ¿Y Serín? ¿Van a tener el papu d'aprobar esta puxarra d'Estatutu, con los dos tercios y el vergoñosu Artículu IV? La xente d'IX que sí tien principios y pallabra -haila- tien que tar percontenta.

El momentu, pa Izquierda Xunida ye más grave y críticu de lo que paez. La formación xuégasela nel intre: según lo que faigan, puen amosar ser una formación con puxu moral y futuru n'Asturies o facer que la vergoña polos sos actos marche dafechu y pa siempre cola so amenorgada fuercia política equí. Pel mesmu camín qu'el vientu.

Depende d'ellos.

Félix F. De Castro, el perru de Pavlov y Burrhus F. Skinner: Traxedies del Condicionamientu Operante

Enantes del qu'el Cognitivismu y el Constructivismu espoxigaren como'l paradigma de más puxu na Psicoloxía d'anguaño, el Conductismu vieno a camudar fonderamente la historia del estudiu científicu de la conducta humana. Los medios de comunicación quedaron nun pasu previu y tovía falen de Psicoloxía al traviés de pseudociencies como'l psicoanálisis del sieglu XIX (que ye talamente como si falaren güei de Física con conceutos pre-Newton), pero enxamás mencionen qu'el Conductismu foi, ensin un res de dulda, el movimientu más importante y influyente na Psicoloxía y les ciencies sociales del sieglu XX.

De fechu, el conductismu surdió como reaición a les pseudociencies de la mente, col envís positivista radical de treslladar el métodu científicu de les ciencies naturales a les ciencies sociales. La llei númberu unu ye simple: tolo que nun se pue observar, midir, nun esiste (o, lo que ye lo mesmo, nun pue usase en fórmules científiques porque nun ye operativo). Poro, pa estos psicólogos la mente nun esiste, l'alma nun esiste, la personalidá nun esiste, etc... too ello son constructos hipotéticos ensin xacíu científicu. Pero la conducta sí podemos ser quién a midila. Podemos midir cuántes veces se rasca un paisanu'l papu, podemos midir la rempuesta muscular a una descarga lléutrica o cuántes veces sonrisa una rapaza cuando fala col so mozu, podemos ver depués de qué conductes apaez esa conducta y convertir les aiciones humanes en númberos d'una fórmula matemática. L'oxetivu ye teunolóxicu, ye predecir la conducta del ser humanu.

Too naz del famosu esperimentu de Pavlov y los sos perros. Pavlov yera un etólogu que taba estudiando'l funcionamientu del sistema gástricu de los perros, espetándo-yos un tubu per un furacu nos sos papos pa midir la cantidá de babaya qu'echaben al ver la so comida. Col tiempu, decatóse de que los perros empecipiaben a esbabayar en cuantes sentíen que Pavlov entraba pela puerta, asina que diseñó'l so famosu esperimentu de condicionamientu clásicu: comida + soníu de campana = babaya de perru. Milenta repiticiones depués: soníu de campana = babaya de perru. El rusu acaba de descubrir una de les bases de la conducta humana. Darréu, el condicionamientu entamó a vese nun sólo como dalgo a estudiar, sinón como ferramienta pa camudar y dirixir esa conducta. Watson dixo: "Daime dos rapacinos y un estímulu condicionáu. Fadré d'un d'ellos un home sabiu, un xeniu, y del otru un lladrón asesinu". Imaxinái l'ayalga que supunxo la ferramienta nes manes de los educadores y los psicólogos... pero tamién nes de los políticos, dictadores y teunócratas.

Depués, na II Guerra Mundial, Burrhus Frederick Skinner enguedeyó les ecuaciones y foi quién a atopar munches otres lleis de condicionamientu -operante- que desendolcó nel nomáu Conductismu Radical: descubrió que los estímulos condicionaos podíen ser neutros, refuerzos positivos, negativos o castigos, y que según el númberu de repeticiones y el tiempu ente los refuerzos podía amenorgase o multiplicase una conducta. Por exemplu, quies condicionar a un ratu a que calque abondo un botonín: faes que la primer vez que lu calque por casualidá una máquina-y dea un carambelu d'azucre. El ratu, col tiempu, volverá a calcar por casualidá nel botonucu (=azucre) y otra vez (=azucre)... darréu decataráse que la conducta de calcar nel botonín desendolca la rempuesta del azucre. El ratu entós calcará el botón adrede pa que-y dean l'azucre pero... sorpresa, la máquina nun-y lu da. ¿Qué fai? Calcar otra vez (=azucre). Prueba otra vegada a calcar... y la máquina nun-y da l'azucre. Otra vez y nada. Otra vez y nada. Otra vez y... maxa (azucre). Yá algamemos que'l ratu calque tres veces pa tener azucre, pero pues dir espardiendo'l "ratio" d'azucre por conducta de calcar hasta que'l probe ratonucu tea lliteralmente calcando'l botonín como un llocu cientos, miles de veces, per cada carambelu. Lo mesmo pasa col castigu, si camudes l'azucre por una descarga lléutrica: pues algamar que'l ratu tenga mieu de sólo mirar pal botonín. Lo verdaderamente gordo ye que, como descubriere Skinner (Burrhus pa los collacios) los humanos furrulamos talamente igual, y tol sistema económicu d'anguaño, la política, la relixón, el control de mases, la publicidá, el consumu, la ideoloxía, etc, conoz estes lleis y aplícales a degüellu.

El bonu de Skinner a la fin acabó trabayando pal exércitu americanu condicionando palombes pa que dirixeren misiles, metiendo a los sos fíos nuna "Caxa de Skinner" (un sitiu onde se puen controlar toles variables y estímulos pa condicionar perfeutamente a un ser vivu) qu'el nomó artísticamente "Condicionador d'herederu" y escribiendo'l so modelu de mundu na so propia novela postapocalíptica d'utopía científica, Walden Dos, un "Un mundo feliz" basáu nel conductismu operante. Igual nun sentistis enxamás falar de Skinner, pero ye'l nome más influyente y importante na Psicoloxía del sieglu XX; al traviés de la psicoloxía, Skinner descubrió les bases de la superstición, la relixón, la creyencia y el comportamientu humanu. Sicasí, escaeció un detallín pequeñín... Mirái, callái un momentín. Pensái. Pensái una pallabra cualquiera. ¿Sentísteisla? Bono, esa pallabra, esi fenómenu auditivu imaxinariu nun pue midise, nun sal nun TAC o nuna PET... anguaño ye cuasi metafísica y Skinner soluciónalo diciendo que nun esiste. Chomsky dió-y a manta y desanició gran parte de la relixón conductista radical, tuvo que venir depués el modelu cognitivista a metese na caxa prieta de "la mente", pero esa ye otra historia.

Hai una selmana, Félix Fernández de Castro volvía a da-y al botonín de "unviar e-mail a toos" na so cuenta d'uniovi.es. Na so llingua tovía taba'l tastu del azucre que-y diere esa conducta la primer vez y la babaya surdió descomanada de la so inesistente mente. Félix tastiara enantes esi azucre llaceriosu, que vieno pa premiar el so odiu, la so idioloxía estrema, la so vergoña, envidia, falta de rigor científicu y babaya mental. Esa conducta ficiere enantes que'l so anónimu y probe nome tuviere na prensa per primer vez. Fízolu, na so soledá y aisllamientu, sentise per primer vez integráu en dalgo, suañar con ser un santu, un mártir de la so ideloxía. Ser dalguién per un segundín, pa dalguién que nunca nun ye naide, ye muncho. Burrhus sabía, como esti qu'equí escribe, que volvería a da-y al botonín y que nun ye la última vez. Tamién sabemos qu'esiste'l condicionamientu por observación y qu'esto va a espoxigar: si veo que faciendo dalgo dalguién tien un premiu, y yo quiero tener esi premiu, namás tengo que facer esi dalgo. Culu veo, culu quiero.

Hai qu'entrugar mui seriamente como pue ser que, nuna sociedá avanzada nel conocimientu científicu -que supuestamente defende la pluralidá y el respetu a toles formes de conocimientu, toles cultures y minoríes- nuna Universidá que diz ser seria y quier garrar bon nome y prestixu académicu, ye azucre, nel sieglu XXI, el vetar l'estudiu científicu voluntariu d'una disciplina. ¿Cómo pue ser que la defensa de plantegamientos acientíficos y sofitaos en xuicios abiertamente franquistes y non académicos nun seya sinónimu de electricidá nuna sociedá racional? Si un profesor de Física de la Universidá d'Uviéu se negare al estudiu del Big Bang porque, pa él, un dios llamáu Jehováh creyó l'universu hai 6.000 años y-yos mandare una carta a los sos collacios pidiéndo-yos un votu negativu pa la titulación d'Astrofísica... la risión pública y el castigu oficial diben ser monumentales.

Que cola llingua asturiana nun pase eso, sinón qu'esista un silenciu vergoñosu y quede too en reflesiones privaes de despachu amuesa dos coses, polo menos: el movimientu cultural asturianu nun foi quién a facer trescalar los conceutos más básicos del so conocimientu científicu ni na sociedá ni ente los collacios filólogos, anque la presidenta de l'Academia de la Llingua Asturiana fuere decana de la Facultá de Filoloxía per más d'una década. Siguióse una estratexa mala que nun foi quién a superar zunes personales ente xente favoratible pa con esi estudiu. Dos: el movimientu de vindicación llingüística asturiana estra-científicu nun foi quién a camudar l'azucre social qu'estos actos teníen nel franquismu n'electricidá.

Cuando vien la nube...

Siéntese lloñe la truena resbariar pelos cordales. Vien la nube...

Siempre me prestó esti tercer movimientu de La Tempestá de Beethoven (Sonata nu 17, Der Sturm). Cuando la escribió, l'alemán nun taba pensando na obra de Shakespeare, foi un bilordiu más del so llinguateru biógrafu Schindler, pero cuido que'l títulu-y vien bien curiosu. Talamente paez una tarde d'iviernu nel Cabu viendo venir la nube del nordés, del horizonte prietu a la mar blanco. Tien un sentíu fonderu, románticu, murniu pero tamién puxu, elegancia, arguyu y fuercia contenío.

Dicen que Kempf nun ye'l meyor con ella, que tien que se tocar dalgo más rápido, que tien abondos errores... pero a mi préstame más l'alma que la téunica. Y Kempf tócala col meyor tientu, tastiando los milenta collores del piano al forte... arremella los güeyos pero, cuando toca, nun ve:

Vaya paisanu, Beeth. Suañó y lluchó escontra l'universu pa ser inmortal. Y algamó esi títulu, de xuru. Namás queda posar la gorra énte la so grandeza y da-y les gracies.

Con un enfotu abondo más probe empecipiamos esti blogue. Equí va haber -dacuando- reflesión histórica, política, cultural, musical, d'actualidá, llingüística y caxigalines personales. Préstame ver lo que nun se ve y falar de lo que munches veces queda en papu. Nun me presen los díes fatos del branu, cuando paez que'l tiempu nun pasa y que mañana tampoco nun va pasar nada. Tamos yá na seronda y hai nieve nos cumales, pero hai una Asturies que quedó espetada nesos díes de branu, apigazando. Yo prefiero cuando notes que vien la nube, cuando'l llobu espurre les oreyes sollerte y too queda en silenciu... un momentín enantes de que'l cielu españe.