Félix F. De Castro, el perru de Pavlov y Burrhus F. Skinner: Traxedies del Condicionamientu Operante

Enantes del qu'el Cognitivismu y el Constructivismu espoxigaren como'l paradigma de más puxu na Psicoloxía d'anguaño, el Conductismu vieno a camudar fonderamente la historia del estudiu científicu de la conducta humana. Los medios de comunicación quedaron nun pasu previu y tovía falen de Psicoloxía al traviés de pseudociencies como'l psicoanálisis del sieglu XIX (que ye talamente como si falaren güei de Física con conceutos pre-Newton), pero enxamás mencionen qu'el Conductismu foi, ensin un res de dulda, el movimientu más importante y influyente na Psicoloxía y les ciencies sociales del sieglu XX.

De fechu, el conductismu surdió como reaición a les pseudociencies de la mente, col envís positivista radical de treslladar el métodu científicu de les ciencies naturales a les ciencies sociales. La llei númberu unu ye simple: tolo que nun se pue observar, midir, nun esiste (o, lo que ye lo mesmo, nun pue usase en fórmules científiques porque nun ye operativo). Poro, pa estos psicólogos la mente nun esiste, l'alma nun esiste, la personalidá nun esiste, etc... too ello son constructos hipotéticos ensin xacíu científicu. Pero la conducta sí podemos ser quién a midila. Podemos midir cuántes veces se rasca un paisanu'l papu, podemos midir la rempuesta muscular a una descarga lléutrica o cuántes veces sonrisa una rapaza cuando fala col so mozu, podemos ver depués de qué conductes apaez esa conducta y convertir les aiciones humanes en númberos d'una fórmula matemática. L'oxetivu ye teunolóxicu, ye predecir la conducta del ser humanu.

Too naz del famosu esperimentu de Pavlov y los sos perros. Pavlov yera un etólogu que taba estudiando'l funcionamientu del sistema gástricu de los perros, espetándo-yos un tubu per un furacu nos sos papos pa midir la cantidá de babaya qu'echaben al ver la so comida. Col tiempu, decatóse de que los perros empecipiaben a esbabayar en cuantes sentíen que Pavlov entraba pela puerta, asina que diseñó'l so famosu esperimentu de condicionamientu clásicu: comida + soníu de campana = babaya de perru. Milenta repiticiones depués: soníu de campana = babaya de perru. El rusu acaba de descubrir una de les bases de la conducta humana. Darréu, el condicionamientu entamó a vese nun sólo como dalgo a estudiar, sinón como ferramienta pa camudar y dirixir esa conducta. Watson dixo: "Daime dos rapacinos y un estímulu condicionáu. Fadré d'un d'ellos un home sabiu, un xeniu, y del otru un lladrón asesinu". Imaxinái l'ayalga que supunxo la ferramienta nes manes de los educadores y los psicólogos... pero tamién nes de los políticos, dictadores y teunócratas.

Depués, na II Guerra Mundial, Burrhus Frederick Skinner enguedeyó les ecuaciones y foi quién a atopar munches otres lleis de condicionamientu -operante- que desendolcó nel nomáu Conductismu Radical: descubrió que los estímulos condicionaos podíen ser neutros, refuerzos positivos, negativos o castigos, y que según el númberu de repeticiones y el tiempu ente los refuerzos podía amenorgase o multiplicase una conducta. Por exemplu, quies condicionar a un ratu a que calque abondo un botonín: faes que la primer vez que lu calque por casualidá una máquina-y dea un carambelu d'azucre. El ratu, col tiempu, volverá a calcar por casualidá nel botonucu (=azucre) y otra vez (=azucre)... darréu decataráse que la conducta de calcar nel botonín desendolca la rempuesta del azucre. El ratu entós calcará el botón adrede pa que-y dean l'azucre pero... sorpresa, la máquina nun-y lu da. ¿Qué fai? Calcar otra vez (=azucre). Prueba otra vegada a calcar... y la máquina nun-y da l'azucre. Otra vez y nada. Otra vez y nada. Otra vez y... maxa (azucre). Yá algamemos que'l ratu calque tres veces pa tener azucre, pero pues dir espardiendo'l "ratio" d'azucre por conducta de calcar hasta que'l probe ratonucu tea lliteralmente calcando'l botonín como un llocu cientos, miles de veces, per cada carambelu. Lo mesmo pasa col castigu, si camudes l'azucre por una descarga lléutrica: pues algamar que'l ratu tenga mieu de sólo mirar pal botonín. Lo verdaderamente gordo ye que, como descubriere Skinner (Burrhus pa los collacios) los humanos furrulamos talamente igual, y tol sistema económicu d'anguaño, la política, la relixón, el control de mases, la publicidá, el consumu, la ideoloxía, etc, conoz estes lleis y aplícales a degüellu.

El bonu de Skinner a la fin acabó trabayando pal exércitu americanu condicionando palombes pa que dirixeren misiles, metiendo a los sos fíos nuna "Caxa de Skinner" (un sitiu onde se puen controlar toles variables y estímulos pa condicionar perfeutamente a un ser vivu) qu'el nomó artísticamente "Condicionador d'herederu" y escribiendo'l so modelu de mundu na so propia novela postapocalíptica d'utopía científica, Walden Dos, un "Un mundo feliz" basáu nel conductismu operante. Igual nun sentistis enxamás falar de Skinner, pero ye'l nome más influyente y importante na Psicoloxía del sieglu XX; al traviés de la psicoloxía, Skinner descubrió les bases de la superstición, la relixón, la creyencia y el comportamientu humanu. Sicasí, escaeció un detallín pequeñín... Mirái, callái un momentín. Pensái. Pensái una pallabra cualquiera. ¿Sentísteisla? Bono, esa pallabra, esi fenómenu auditivu imaxinariu nun pue midise, nun sal nun TAC o nuna PET... anguaño ye cuasi metafísica y Skinner soluciónalo diciendo que nun esiste. Chomsky dió-y a manta y desanició gran parte de la relixón conductista radical, tuvo que venir depués el modelu cognitivista a metese na caxa prieta de "la mente", pero esa ye otra historia.

Hai una selmana, Félix Fernández de Castro volvía a da-y al botonín de "unviar e-mail a toos" na so cuenta d'uniovi.es. Na so llingua tovía taba'l tastu del azucre que-y diere esa conducta la primer vez y la babaya surdió descomanada de la so inesistente mente. Félix tastiara enantes esi azucre llaceriosu, que vieno pa premiar el so odiu, la so idioloxía estrema, la so vergoña, envidia, falta de rigor científicu y babaya mental. Esa conducta ficiere enantes que'l so anónimu y probe nome tuviere na prensa per primer vez. Fízolu, na so soledá y aisllamientu, sentise per primer vez integráu en dalgo, suañar con ser un santu, un mártir de la so ideloxía. Ser dalguién per un segundín, pa dalguién que nunca nun ye naide, ye muncho. Burrhus sabía, como esti qu'equí escribe, que volvería a da-y al botonín y que nun ye la última vez. Tamién sabemos qu'esiste'l condicionamientu por observación y qu'esto va a espoxigar: si veo que faciendo dalgo dalguién tien un premiu, y yo quiero tener esi premiu, namás tengo que facer esi dalgo. Culu veo, culu quiero.

Hai qu'entrugar mui seriamente como pue ser que, nuna sociedá avanzada nel conocimientu científicu -que supuestamente defende la pluralidá y el respetu a toles formes de conocimientu, toles cultures y minoríes- nuna Universidá que diz ser seria y quier garrar bon nome y prestixu académicu, ye azucre, nel sieglu XXI, el vetar l'estudiu científicu voluntariu d'una disciplina. ¿Cómo pue ser que la defensa de plantegamientos acientíficos y sofitaos en xuicios abiertamente franquistes y non académicos nun seya sinónimu de electricidá nuna sociedá racional? Si un profesor de Física de la Universidá d'Uviéu se negare al estudiu del Big Bang porque, pa él, un dios llamáu Jehováh creyó l'universu hai 6.000 años y-yos mandare una carta a los sos collacios pidiéndo-yos un votu negativu pa la titulación d'Astrofísica... la risión pública y el castigu oficial diben ser monumentales.

Que cola llingua asturiana nun pase eso, sinón qu'esista un silenciu vergoñosu y quede too en reflesiones privaes de despachu amuesa dos coses, polo menos: el movimientu cultural asturianu nun foi quién a facer trescalar los conceutos más básicos del so conocimientu científicu ni na sociedá ni ente los collacios filólogos, anque la presidenta de l'Academia de la Llingua Asturiana fuere decana de la Facultá de Filoloxía per más d'una década. Siguióse una estratexa mala que nun foi quién a superar zunes personales ente xente favoratible pa con esi estudiu. Dos: el movimientu de vindicación llingüística asturiana estra-científicu nun foi quién a camudar l'azucre social qu'estos actos teníen nel franquismu n'electricidá.