"Ni ye-que ni yo-co": Diglosia de Grupo

Xuanín Amieva ye un personaxe de Terapia de Grupo que quier averase a una xente mozo avezada al humor animáu de La Hora Chanante y asemeyaos. Al mesmu tiempu, ye l'herederu vivu de tol teatru costumista fitáu na diglosia, la risión de lo propio y el complexu d'inferioridá. La sociedá asturiana vivió un surdimientu que sacó la llingua de casa, que-y dió a Asturies cultura, estatutu d'autonomía, bandera, lliteratura de nivel internacional, etc., pero los guionistes d'esti programa nun saben qué ye eso. Anque-yos manque (que-yos manca) la verdá ye qu'ellos quedaron en Pachín de Melás. Peor, nel Paco Martínez Soria plasmáu na puerta'l metro.

L'entamu paez bien afayadizu: representar con ironía la traxedia de la mocedá asturiano forciao a emigrar pa trabayar. Pero, na realidá, l'humor vien de ver como los sos vezos asturianos (dibuxaos como melgueros pero rurales y de probín dafechu) s'esfociquen escontra la "realidá", la civilización de futuru y bayura económica que simboliza Madrid.

Capítulu "Más duro ye la mina"

Xuanín ye l'únicu personaxe que fala n'asturianu. El narrador n'off, como'l cura y el maestru del teatru costumista, ye la voz culta y sensata qu'abluca énte les ocurrencies del probe Xuanín. Los personaxes que simbolicen el xorrecimientu económicu pa la xente mozo (los xefes y la xente de "la capital", como ellos dicen) corríyenlu faciendo risión de los sos vezos y fala: "Ni ye-que ni yo-co" o, como nel videu que vien darréu, "<<¿Collaciu?>> Juanito, Juanito, ya puedes empezar a hablar en castellano como Dios manda. Como no te pongas las pilas, tú no vas a durar ni dos días, ¿entiendes?":

Capítulu "Gayasperu por naturaleza"

Non. Anque s'antroxe d'ello, nun hai ironía de verdá nestos videos. Nun hai crítica por parte de los autores del dibuxu animáu hacia eses postures diglósiques. Xuanín nun retruca a los faltosos con humor, nun resiste l'aculturación o los pon pingando con una fras llinguatera y brillante, como fadría un Eric Cartman, un Enjuto Mojamuto o un Bart Simpson.

Xuanín da-yos la razón. Agacha la tiesta. Traga.

Conozo la bona voluntá y del deséu de medrar hacia un humor modernu de calidá, qu'use la llingua como vehículu y non como conteníu, que tienen dellos actores que tán ehí. Sicasí, esos actores nun escriben los guiones del programa. Na nueva temporada, el 90% del tiempu lo único que rescampla ye'l llau más acomplexáu (voi da-yos de baldre esti gran beneficiu, en vez de tachalos de ferramientes d'adoctrinamientu) d'unos guionistes que triunfaron usando l'asturianu -llingua que nun perciben como de so- y nun saben bien por qué. Defendílos muncho y munches veces de crítiques que teníen muncho de verdá, enfotáu nes sos coses bones, na perbona rempuesta'l públicu al visibilizar la llingua y en ver un cambéu na so actitú (fáigolo daqué tovía cuando sal el tema y daré argumentos per equí dalgún día). Poro, les crítiques del so públicu tienen que-yos servir, nun pa zarrase nesi torruxón fediondu, sinón pa espabilar.

Porque, les coses como son: esto da perceguera velo.

El progresu (de Rake)

Con solombríos pensamientos nel maxín, colé ayeri como un espuni del Teatru Campoamor al finar l'estrenu de la ópera d'Igor Stravinsky "The Rake's progress". Y nun ye que la interpretación fuere mala -tolo contrario- o que les últimes notes de la obra fueren solombriegues -bien cuidó Stravinsky de llantar un irónicu y gayoleru epílogu depués del últimu actu-, sinón que, magar esi últimu acorde, el so mensaxe tapecíu aínda retumbaba.

En 1947, Stravinsky vio en Chicago una coleición de cuadros del inglés William Hogarth. El pintor foi un agudu observador de la realidá social de la so domina (sieglu XVIII) y considérase ún de los primeros dibuxantes de comic al desendolcar un estilu nel nun yera raro enriestrar dellos cuadros en secuencies con argumentu. El progresu de Tom Rakewell que pintara Hogarth, y que tanto plasmó al compositor rusu, yera en realidá un descensu. Neses pintures, l'home mozu, ricu y fuerte progresa, col tiempu, hacia la vieyera, la muerte y l'escaezu.

Una realidá tan obvia y, ensin embargu, tan tabú. Stravinsky sintió nel intre esi despertar -a lo Gautama Shakyamuni güeyando la muerte per primer vez- que marca, pa munchos de nós, la fin de la infancia. La nuestra sociedá afita una educación qu'adoctrina na promesa del progresu universal y personal. L'universu espándese, el tiempu progresa... pero a meyor. Afálennos a creyer inconscientemente nel mañana como dalgo que supera dialéuticamente tolo anterior. Sí, nel inconsciente de la cultura industrial, tolo qu'hebo enantes del anguaño foi más probe y murnio que l'anguaño. La xente yera menos feliz, menos llibre, la enfermedá yera mayor. La teunoloxía ye'l dios que mos salva del mal, que mos afala pel camín de llábanes marielles hacia un futuru nel que vamos vivir más y meyor. Vamos ser más felices, más sanos, tener más riqueces y más tiempu pa esfrutar de too ello. Pero nun sólo la nuesa civilización, nós mesmos. Tolos díes, na escuela y na TV -les instituciones socializadores más poderoses- rapacinos y rapacines adeprenden a adeprender qu'hai que pensar con esta sensación del tiempu como dalgo que va a meyor. Sí, dientro diez años too será meyor y los títulos qu'algamen van vali-yos pa tener más perres coles que mercar más teunoloxíes coles que ser más felices. Pero'l pasu del tiempu nun tien un res que ver cola felicidá episódica de los seres humanos.

Claro, l'universu espándese y la historia camuda, pero esi progresu pue ser tamién a peor. Ser un descensu. El sieglu XX que vió Stravinsky foi un sieglu de llaceries, una amuesa viva de que la historia nun sabe de bien y mal, de que'l progresu ye un bilordiu. Los homes d'hai 2.000 años fueron talamente tan felices y tan tristes como los d'anguaño, tuvieron la mesma capacidá, la mesma grandeza y la mesma probitú pa selo como cualquiera de nosotros. El tiempu más feliz de la nuestra vida pue ser yá pasáu, quiciás foi ayeri. En toles vides humanes hai una vuelta nel camín, un momentu silenciosu al partir del que yá nun va haber más salú o amor más grande que'l que yá perdimos.

Sicasí, nun ye momentu pa reflexonar sobre'l mitu l'industrialismu o pa ponese pesimistes -fairémoslo abondo, fairémoslo- sinón pa miranos nel espeyu que Stravinsky apurrió al públicu del Campoamor ayeri pela nueche. El compositor, cansáu de los llibretos heróicos y tráxicos nos que l'amor ye más fuerte que la muerte, de les óperes clásiques y romántiques onde l'héroe algama la inmortalidá a la fin, magar les sos mancadures terrenales, tresllada la vida real al escenariu y antróxala d'ópera clásica. Esti amazcaritamientu ye lliteral: la perbona partitura ye un exerciciu de neoclasicismu tonal na metá del tsunami atonal européu, con abondes referencies clásiques -hasta barroques-, recitativos con clavicordiu y personaxes arquetípicos.

El primer actu de "The Rake's Progress" entama con un Tom Rakewell rural y gayasperu, confiáu na so fuercia de mocedá, nel amor puru de la so moza y nún perbon futuru enllenu de suerte y llibertá. Ensin embargu, esi ye'l momentu más altu pa Rakewell. Los actos van amosándomos que'l tiempu ye, pal rapaz, sinónimu de cayía. Nun mencionábemos a Buda al debalu enantes: nel llibretu la ópera, el tiempu encieta a Rakewell al traviés d'una corrupción de cuerpu y alma que-y aporta pel so apegu a lo material. Nick Shadow ye la forma humana na que s'antroxa esi mal absolutu. Al delláu de Tom, el degorriu Shadow ye un Yago, un Mefistófeles, un Grima Llingua-de-Culiebra que-y burbusa pallabres de placer hedonista na oreya, adeprendiéndo-y el soníu de la ciudá, el dineru, l'alcohol, el xuegu y el sexu. Shadow diz ser el so sirviente y, a la fin, faise l'amu de la so alma. Ciguáu, el millonariu Rake (angazu, n'inglés) cásase con un adefexu, una muyer con barbes, namás por risión y refalfiu. La so moza quier rescatalu, col so amor y perdón, de la ciudá y del mal, pero nun ye quién. En tou momentu, la música ye un exerciciu neoclásicu d'altor, cuasi historicista. El Stravinsky jazzísticu cuasi nun sal y el más contemporáneu apaez nel cumal del tercer actu, con un Rakewell xugándose la vida con Shadow, a una carta y xunto a la so sepultura, nun impresionante duelu ente tenor y barítonu acompangaos namás del clavicordiu -fuerte contraste musicolóxicu- que fina con unos apavoriantes acordes disonantes ente cello y contrabaxu. Nun hai descansu, ni redención pa personaxe o públicu. El probín Rake gana la vida na engarrada final con Shadow, pero pierde'l xacíu, finando dafechu solu y llocu nun manicomiu, ensin ser quién a aceutar el perdón a través d'un amor condergáu dafechu al olvidu. N'escena, el coru ye una güestia prieta que mira'l patiu butaques con voces de muerte. Como dixi al entamu, paez qu'al compositor y a los llibretistes-yos paeció un mensaxe mui duru col que finar, y darréu aporta un epílogu humorísticu onde los personaxes -vivos y muertos- saquen la moralexa al cuentu. Home, presta l'homenaxe al Don Giovanni de Mozart, pero nun facía falta.

La Uviéu Filarmonía enfrentóse a la ópera bien -anque necesiten refuerzos nos violines- con una correuta direición musical y la escenografía foi bona dentro de les posibilidaes del teatru (nel que, cómo non, siempre tien que pasar dalgo: la lluz marchó unos momentos en fosu, en metá la interpretación de la orquesta, obligándolos a empecipiar otra vez l'actu). El Coru de la Ópera d'Uviéu ta algamando un nivel mui bonu, vense cada vez más profesionales no vocal y la so xera escénica nesta obra foi sobresaliente dafechu (por eso ye una pena que, siendo una ópera "americana" de Stravinsky, n'inglés y con guapa ambientación music-hall, nunos Estaos Xuníos de los 20-30s, nun cuiden más esa pronunciación. A la fin, un detallín pequeñu dientro d'una perbona interpretación). La soprano Elizabeth Frutral fai una Ann Trulove que rescampló n'Uviéu por bona voz llírica y gran interpretación nel famosu aria "No word from Tom", onde fizo un diminuendo tan téunicu y preciosu que dexó al Campoamor ensin aliendu. El tenor Marlin Miller cumplió con una actuación curiosa -anque nun triunfó- y a la mezzo que fai de Baba "La Turca" meyor nun la nomar. De toes maneres, toos desapaecieron del escenariu arramplaos pol furacán Chester Patton: el barítonu foi Nick Shadow en persona durante tres hores nel Campoamor. Patton podía dedicase a ser un Dennis Rodman o un Wesley Snipes pero, en llugar d'eso, escoyó convertise nun barítonu poderosu, intelixente, con un rexistru baxu impresionante, una téunica cimera y un carisma que van ser recordaos munchu tiempu n'Asturies. Xenial.

Dawn Upshaw fai l'aria "No word from Tom"

La solombrona de Nick Shadow espardióse dende l'escenariu. En saliendo, topé xente guapo y mozo a la puerta. Y ríien.

Fractales

APPARAT - Fractales (I & II)
Del discu 'Walls' (2007)

Cuando, hai un par d'años, un collaciu míu que paez una enciclopedia de música electrónica -y que ye de Pezós, tierra de raigaños tan fondos como los sos valles, ónde'l sieglu XXI enllenó los cordales d'alta tensión y, n'agradecimientu, tarazó la so mocedá y esbarrumbó los sos horros- punxo esti tema d'Apparat nel iPod dixendo que diba prestame porque yera de lo mío, nun sabía hasta que puntu falaba acordies. Téngome por una persona de celebru y oreya abierta y nun ye raro que nel mio CD suenen coses perestremaes. Nomatos como Post-, Thrash, Dodecafonismu, Minimal, -bop, Prog o dub formen parte del mio vocabulariu musical, asina qu'eso de que la xente vea qu'hai tendencies artístiques que trescalen toos esos estilos estremaos y que seyan quién a axuntales al aldu nuna estaya conceutual, de llendes bien definíes namás porque-y presten a una persona, paezme alloriante. Repúname un pocoñín, máncame nel ego melómanu. Pero a la fin, abúltame que sí, que ye posible, reconozo que dalgo tien en común tola música que me presta daveres. Fáigalos un venecianu del sieglu XVII con violes da gamba o un guitarrista metaleru del Göteborg d'anguaño, hai cantares que tienen la cualidá de facer vibrar la nuestra alma como un harmónicu, y otros que non.

Esi respingu físicu que sentimos cuando atopamos una ayalga nuna obra d'arte, ye un misteriu. Ye un misteriu a estudiar pola ciencia, y yelo tamién como parte de la nuestra personalidá. ¿Hasta qué puntu ye dalgo adeprendío culturalmente? ¿Qu'hai d'atávico, d'ontoxenéticamente evolutivo, na combinación d'eses foles de soníu espardíes pel aire? Llibérense endorfines, como cuando los güeyos de la moza a la quies en secretu tropiecen colos tuyos, pero tamién adrenalina, como cuando'l to organismu llucha xabazmente por sobrevivir. Y ye namás qu'un La; 440 herzios; mediu segundu. Güesinos baillando nel oyíu internu pa telegrafiar coses poles que pagó la pena vivir, p'algamar conceutos non algamables pel camín de los llinguaxes o los códigos visuales. Maxín.

El mio padre deprendióme, yá de guah.e, un conocimientu universal y pervieyu, qu'esiste ente los homes antroxáu de milenta filosofíes, ciencies y relixones cuantayá, conocíu n'aldees y en palacios. Atopélu bien definíu na torna que fizo Isaac Newton -divinidá de la ciencia d'anguaño que, sicasí, escribió milenta vegaes más sobre alquimia y metafísica que sobre física- de la Tabla d'esmeralda del Hermetismu, y dende entós ye una fras que sal dacuando de la mio boca como un mantra grandonón pa finar delles charres:

- "Asina lo d'arriba  como lo d'abaxo"

O, nuna torna más lliteral: "Lo que ta embaxo ye como lo que ta enrriba, y lo que ta enriba ye como lo que ta embaxo". Ye curiosa la capacidá que tien la realidá p'asonsañáse a si mesma en tolos niveles de tiempu espaciu, de ser fractal. El guañu nuevu d'una planta tien yá la mesma cadarma básica que tien l'árbol vieyu. L'arbol tien troncu, rames y fueyes, pero caúna de les sos rames va dixebrándose y tien esencialmente la mesma forma del árbol. Ye más, si garres una de les sos fueyes vas ver que tamién tien un tueru pel mediu y ramines con una forma esencialmente asemeyada a la del árbol. Los axones d'una neurona o la forma del rayu cuando fende l'árbol son esencialmente iguales. Los electrones xiren nel átomu talamente como faen los satélites alredor de los planetes, y los planetes alredor de les estrelles, y les estrelles alredor del núcleu de les galaxes... Les matemátiques y la física saben esto bien, nun solo na matemática fractal o la Teoría del Caos, sinón la estadística o la meteoroloxía. El ferre esnala esencialmente igual que la mariposa y l'avión fízose esencialmente cola mesma forma del ferre.

Garrando un pequeñu períodu de tiempu, una muestra, pue predicise un comportamientu mayor. Quiciabes l'horru que cai embaxo en Pezós seya talamente un símbolu harmónicu universal de cómo la esencia d'Asturies vence y esbarrumba. Quiciás, entós, la nuestra vida seya tamién fractal, los nuestros actos tengan un patrón macroscópicu y seyamos esencialmente iguales nos detallinos pequeñinos del nuestru comportamientu que nel conxuntu final de toos ellos. Si esiste esi patrón, cuido que l'arte y la música que mos da'l respingu misteriosu puen ser bones ferramientes pa deteutalu.

Apparat diz que ta "más enfotáu en diseñar soníos que loops" y eso, na electrónica, ye lluchar escontra la mediocridá. Fractales amuesa qu'esta actitú ye verdá, que mira por facer dalgo más que ritmu, que'l soníu tien un sen y una harmonía curiosa. Ye una música onde les melodíes, los loops y los ruíos s'enguedeyen y medren como rames fractales gracies al efeutu del delay y el stereo pa texer un paisaxe pensativu, embebecíu. Nél veo a Glass, a Pärt, a Sigur Rós. Toos nomes qu'igual van apaecer per equí más d'una vez. Y sí, ye de lo mío, seya lo que seya.

La Nueva Llende

Tópense munches asemeyances nes figures de Barack Hussein Obama II (¡Cómo lo pasen los trasgos del fau poniéndo-yos segundos nomes tabú a presidentes americanos y faciendo risión del destín!, ¿eh? Bien tuvieron que trabayar na so campaña pa que nun s'afitara'l vezu de llamalu asina) y John Fitzgerald Kennedy. Una de les que más rescamplen, ye l'usu sistemáticu d'esi aperiu de la política de mases qu'inventara n'USA JFK -pero que yá usaran históricamente xente tan estremada como Xesucristo o Napoleón Bonaparte- y que foi decisivu nel triunfu del Movimientu polos Derechos Civiles americanu, la Nueva Llende.

El conceutu ye simple: tratáse de facer que les preocupaciones polítiques de la xente tean penriba de conceutos cotidianos y algamables, de facer que la masa creya tar -quiera tar- nun momentu históricu, decisivu y trescendental pa la esistencia de la humanidá. Tracamúdiense les coses que, a diariu, preocupen a la xente (el paru, el preciu de la comida, l'aplicación de los sos derechos, etc.) por conceutos muncho más astrautos, que tienen la capacidá d'ilusionar pero que nun son apalpables (la esperanza, la xusticia, la bondá, etc.) basando el tiempu nun eternu momentu de CAMBÉU. Un cambéu con mayúscules, a meyor y pa siempre. L'anguaño conviértese, así, nel puntu decisivu al que tola humanidá tuvo llengando dende l'entamu de los tiempos. JFK descubrió que, emplegando estos conceutos, la capacidá d'afalar a la xente en dómines eleutorales triplicábase respeuto al usu de un pensamientu políticu menos mesiánicu. La xente ta dispuesta a sacrificase en nome de dalgo que pague la pena, a lluchar pola xusticia, pola llibertá y por un mundu meyor, muncho más que por que baxe l'IPC o qu'haya bable nes escueles (anque eses seyan les verdaderes formes de tala xusticia y llibertá).

El discursu más famosu de Martin Luther King Jr., que camudó la historia de la llucha de los Derechos Civiles pa siempre, entama con "Tuvi un suañu". Les primeres pallabres de JFK como presidente fueron: "Alcontrámonos al borde d'una Nueva Llende: la llende de los suaños y esperances aínda nun algamaes". Son mensaxes proféticos, non políticos. Depués d'una dómina escura con Bush, EE. XX. -que ye un país tan marcáu pol grandonismu como Asturies- necesita volver a sentise especial, escoyíu pol destinu p'aportar al mundu como lluz na nueche. Toos conocemos yá'l "Sí, puédese" d'Obama, pero ye que nun hai discursu suyu que nun entame por una fras asemeyada a "El nuesu país alcuéntrase nel momentu más críticu de la so historia" o "Compatriotes, enfrentámonos al día más decisivu de la nuesa esistencia". El teatru que lu acompaña ye igual d'amañosu: enantes de cada charra, maten la lluz y ponen "City of Blinding Lights" de U2. L'efeutu ye apoteósicu. Tampoco nun ye casualidá que los sos dos llibros seyan "Suaños del mio pá" y "L'enfotu pa tener esperanza", eses son talamente les idees centrales de los sos discursos. Darréu de sentilos, los sos siguidores asumen dalgo d'esa responsabilidá, d'esi suañu, siéntense arguyosos de ser parte d'un movimientu xustu, históricu y ideal. Lo malo ye que non toles idees tienen el mesmu pesu, anque s'antroxen d'esta mesma forma. Un discursu pue tar güecu dafechu, enllenu de bilordios ruinos y tener el mesmu efeutu na población.

El Movimientu polos Derechos Civiles n'Asturies tien muncho qu'adeprender d'esti marketing políticu. El cansanciu y el lluchar escontra la corriente fai que munches veces paeza que tamos atristayaos. El pesimismu señardosu nun ye más que la rempuesta lóxica d'una persona intelixente énte un futuru murniu... pero nun vende. Miagar perdayuri qu'Asturies morrió y qu'aú tán los mios asturianos ye una costume a la que tamos mui avezaos -yo'l primeru- y cuido que ye síntoma de bona capacidá de pescanciar la realidá... pero nun da enfotu pa siguir p'alantre. ¿Cuántos collacios, cuánta xente, hasta na política, vimos quedar ehí sapozaos pola murnia? Atopo güei un bon exemplu d'esto al lleer los últimos escritos de X. X. Sánchez Vicente en La Nueva España. Da la imaxe de ser un paisanu fundíu nel pozu prietu de la depresión señardosa na que tamién fundió a tol so partíu -del que xente como Carlos Rubiera tuvo que salir pa nun morrer de tristura-.

Los Derechos Civiles abásense en conceutos de Nueva Llende nacíos cuando la Revolución Francesa. Son per se derechos xustos que defenden la llibertá y l'ideal humanu. Poro, hai ehí toa una mina de marketing políticu bien bayurosa pal que sepa trabayala. La esperanza y tener la razón moral sí dan enfotu; les sonrises y les pallabres de xusticia dan puxu. Camudar el mensaxe atristayáu de víctimes y de probinos que munches veces s'ofrez al públicu n'esperanza arguyosa, gayolera y positiva ye'l camín. Menos "si nun mos facéis casu, vamos desapaecer dafechu" o "tamos firíos de muerte, somos los últimos mohicanos, la cabera xeneración d'una historia que muerre" y más "si ponemos enfotu, el futuru lluminosu ye de nueso" y "somos parte de la xeneración que, en nome de la xusticia, va algamar un mundu meyor pa toos". Toles organizaciones pro-derechos civiles llingüísticos n'Asturies tienen qu'adeprender de la campaña d'Obama, como bien señalaren González y González nun hai tanto. L'ésitu de la perbona campaña Doi La Cara pola Oficialidá ye exemplu d'esto y de xuru que vamos falar d'ella perequí en futures entraes.

Obama afayóse en Berlín como un héroe. JFK tamién. Martin Luther King lideró un movimientu de surdimientu que, nacíu de minoríes sometíes, naide nun foi quién a parar. 

Sabemos como finaron los dos últimos...

Bona suerte, Hussein.

Puestinos y perres

Dos pallabres n'ast que manquen abondo n'IX. Idealismu políticu escontra capitalismu corrompíu. Polo qu'enzarren elles, nun hebo un primer acuerdu de gobiernu hai un añu y nun hebo acuerdu nel Estatutu pero hebo esparabanes, xuramentos al vientu y golpes en pechu en nome del honor hai namás que tres meses.

Pero una formación política, nesti sistema, necesita fundamentalmente eses dos coses pa sobrevivir. Izquierda Xunida ta pasándoles cañutes, ensin Grupu Parlamentariu propiu en Madrid y sin tar nel gobiernu d'Asturies ye una formación amenorgada que ve como les sos alcaldíes (Castrillón, por exemplu) nun son quién a sacar alantre los sos proyeutos políticos y peligren. La crisis del neolliberalismu mundial llega a Asturies como una ventolera que lleva allalantrones pallabres y principios como fueyes seques nos fayeos. L'únicu problema pa un acuerdu ente FSA y IX yera l'apartheid llingüísticu asturianu, y como esta vegada FSA y IX necesiten desesperadamente tar d'acuerdu... la sólución ye fácil: faise como si la llingua asturiana nun esistiera. Nun hai llingua, nun hai problema. Nun se fala d'ello. Gone with the wind. A cambéu, IX va poder meter mano (sic.) en polítiques sociales, mediu rural y falar d'entrismu. Eso si, créyase una nueva Direición Xeneral de Política Llingüística que va tar en manes del PSOE, non de IX, talamente como una Juden Polizei. ¿Marchó Caliao col vientu les castañes? ¿Y Serín? ¿Van a tener el papu d'aprobar esta puxarra d'Estatutu, con los dos tercios y el vergoñosu Artículu IV? La xente d'IX que sí tien principios y pallabra -haila- tien que tar percontenta.

El momentu, pa Izquierda Xunida ye más grave y críticu de lo que paez. La formación xuégasela nel intre: según lo que faigan, puen amosar ser una formación con puxu moral y futuru n'Asturies o facer que la vergoña polos sos actos marche dafechu y pa siempre cola so amenorgada fuercia política equí. Pel mesmu camín qu'el vientu.

Depende d'ellos.