Don Xuan, convidástime a cenar, y equí toi.
—Don Giovanni (W. A. Mozart / L. Da Ponte). Actu II.
—Don Giovanni (W. A. Mozart / L. Da Ponte). Actu II.
El güercu llega puntual a la cita. El suelu del Campoamor casca y abre ente fueu, enllenando'l teatru d'una fumareda d'arrecendor sulfurosu. Con un glayíu espantible, Don Xuan cai a los infiernos una función más. Atrás dexa la so vida rellumante, la fuercia de la so mocedá, l'amor de milenta muyeres, bailles, bébores y amarraces a muerte al riscar. Tres d'él, el fulgor d'una partitura inmortal. Ver y sentir el Don Giovanni ye siempre enfrentase a la obra d'una intelixencia artística sobrehumana. Un Mozart maduru —giocosu y gayoleru nun segundu, terrible y tráxicu al siguiente— , texe nesta obra, como a cuentu risa, dellos de los momentos más granibles d'ente les sos composiciones (o, lo que ye lo mesmo, dellos de los momentos más cimeros de la música tonal y de la historia del arte humanu).Na pasada temporada d'opera la OSPA tuvo al altor, el tenor Antonio Lozano rellumó como Don Ottavio y foi una sorpresa prestosa ver a Héctor Braga cola so mandolina virtuosa nel Deh vieni alla finestra. Pero'l que triunfa daveres ye, siempre, Mozart. El so gran ésitu en Don Giovanni ye l'ambigüedá cola que trata la vida'l personaxe. Xunto a aries picardioses y de comedia melguera, l'últimu actu, nel que la estatua del Commendatore ruempe a falar y a movese ente una música apavoriante, ye terroríficu. Yéralo nel sieglu XVIII y yelo entá anguaño. El mieu que guarden eses notes lléganos bien claru, como una amenaza esistencial: nun importa lo mozu o moza que seyas, lo bien o mal que vivas; lo único seguro na to vida ye que, a la fin, espera la nada.
Güei, tres el furacán esperimental atonal, la música d'Elgar queda vindicada dafechu. De la so mano salieron composiciones que namás podemos axetivar d'inmortales, mandándose d'un estilu delicáu y elegante, pintáu con unos paisaxes silentes y señardosos que, pembaxo, fierven d'emociones. Nes últimes selmanes del iviernu, colos castañeos desnudos y la ñeve llambiendo los montes —muncho enantes d'esti mayu verde de vida—, ye pa mi cuasi un ritu añal l'echar unes hores sintiendo les sos maraviyoses Variaciones Enigma. Música programática, pero astrauta y non figurativa, caúna de les variaciones xuega a ser un retratu de les amistaes del compositor. Una semeya musical de los sentimientos d'Elgar hacia les persones coles compartió la vida, plantegada como testamentu vital: el retratu de la so buelga na so esistencia.
El tema de la variación IX, Nimrod, —que, como informa la partitura, quier dibuxar una de les charres filosófiques ente'l compositor y el so amigu Jaeger, mientres pasien per una viesca n'iviernu—, aseméyase a una brisa nun crescendo constante que ruempe como una fola, como una rayada de sol seroñu ente la ñube. La versión de Daniel Barenboim, qu'equí apurro, entiende dafechu l'amor qu'escuende la partitura. Entiende que Nimrod ye, a cencielles, un instante musical máxicu, un momentu artísticu cimeru. Paga la pena parar el mundu, zarrar los güeyos y sentir:
Edward Elgar - Nimrod
De les 'Variaciones Enigma' (1898-1899)
Daniel Barenboim y la Orquesta Sinfónica de Chicago
Les Variaciones Enigma son, como alvierte'l so nome, una cosadiella musical. Con too, l'Enigma tapecíu na partitura, el Tema musical dende'l que se desenrrollen les sos variaciones, nunca nun se descubrió. Yo creo, como dalgunos estudiosos apunten, que'l trucu ta en que'l tema nunca nun apaez nes variaciones. La música que fizo Elgar nelles cíncase nel Tema, pero nunca nun lu usa. El Tema esistiría, asina, sólo como pantasma, como vacíu. La nada que dexa l'ausencia del Tema ye lo que mueve y da aliendu a les Variaciones. El propiu compositor paez afalanos a esta idea:
De les 'Variaciones Enigma' (1898-1899)
Daniel Barenboim y la Orquesta Sinfónica de Chicago
"Nun voi esplicar l'Enigma —ye "xíriga tapecío" y ha dexase ensin resolver— y, avísovos que la conexón ente les Variaciones y el Tema alcuéntrase les más veces na testura más sele; ye más, per ente y percima tola coleición "cuerre" otru tema estremáu y más grande, pero esti nun se toca... Asina que'l Tema principal nunca nun apaez, talamente como en dalgunes de les obres de teatru modernes... nes que'l personaxe principal nunca nun ta n'escena." - Edward ElgarYe un conceutu clarividente. La música alrodiu la nada, como la esistencia en metá de la non-esistencia.
• • • •
Dicía Mark Twain que nun-y tenía mieu a la
muerte, a la non-esistencia, porque yá tuviera muertu per millones y millones d'años enantes de ñacer, y nun sufriera'l menor problema por ello. Na entrada anterior, víemos el tamañu del universu —o meyor, del multiversu— y estelábemos énte la cantidá y la enormidá de los oxetos qu'hai nél. Sicasí, dexábemos en papu —adré— el so principal componente, eso qu'enllena la enorme mayoría del so espaciu y el so tiempu: el vacíu. Los noyos y supernoyos de galaxes tán separtaos per vacíos xigantescos que los superen en tamañu billones de veces. Solu, el Supervacíu Eridanu yá tien un diámetru aprosimáu de 500 millones d'años/lluz.Amás, esti vacíu universal aumenta'l so tamañu en millones d'años lluz cada segundu terrestre. L'universu ta espandiéndose y los sos oxetos alloñándose por aciu d'una fuercia que remanez del segundu 1 d'esistencia, del Gran Españíu. Pero les teoríes de cuerdes y membranes d'anguaño yá nun creen qu'esi alloñamientu vaya ser pa siempre, nin que nel Bing Bang la materia surdiere ex nihilo. Por deceleración y gravedá, esti momentu d'espurrimientu del espaciu y la materia finará nel futuru. Si llanzamos contra'l cielu una xiga con un gomeru, xusto de mou perpendicular al suelu, va llegar un momentu del so vuelu nel que la fuercia d'aceleración de la xiga amenorgue hasta igualase cola fuercia de la gravedá. Tres d'esi momentu, la fuercia gravitacional impónse y la xiga cai al suelu. Del mesmu mou, delles teoríes amuesen que la materia del universu podría llegar a esi "momentu d'estabilidá" pa, darréu, entamar el procesu inversu d'axuntamientu. Los oxetos diríen entós averándose unos a otros, por gravedá, hasta que tola materia del universu tea xunto otra vez nel mesmu puntu, fac
iendo un Big Crunch (Gran Estrapallamientu) que llevaría a un nuevu Big Bang y a un nuevu entamu d'esti procesu cíclicu. L'universu, entós, podría ser una burbuya n'espansión y contraición cícliques: una riestra d'universos que ñacen y muerren nun llatir infinitu. El Retornu Eternu. L'alternativa ye una espansión y dixebra igual d'infinita.
Contando materia escuro, antimateria y calculando les probabilidaes de membranes multidimensionales, vese que la densidá de la mayoría l'universu ye cercana a 0.
Pero non sólo l'espaciu llenda la esistencia, tamién lo fai'l tiempu: el Bing Bang foi hai 14 mil millones d'años, aprosimadamente; la Tierra esiste dende hai 4,57 mil millones d'años; la vida esiste na tierra dende hai mil millones d'años; los homo empecipiaron a asemeyase a lo que somos güei hai namás 200.000 años; el dolmen del Monte Areo tien, a lo más, 5.000 años.
La duración media de la vida d'un ser humanu na Tierra ye, na nuestra dómina, de 66 años y mediu. Dientro de 200.000 años, por evolución ñatural, l'homo sapiens yá nun va esistir. El Sol va morrer en 5 billones d'años. La nuestra esistencia ye, entós, un asocedíu minúsculu ente les llendes d'una nada cuasi infinita. Les nuestres allegríes y tristures son un instante tan pequeñu na historia universal, que nun podemos entendelu. Les bacteries viven de 20 minutos a unes poques hores y, nesi tiempu, aliméntense, desplácense y reprodúcense. En comparanza cola nuestra vida, la de so ye nada. Pero, si tuvieren la capacidá de percibir el tiempu, viviríen esos instantes, esos nanosegundos, cola mesma intensidá que nós vivimos los nuestros ciclos marcaos al debalu pol xirar de determinaes estrelles y planetes.
• • • •
La obra nun gustó nel estrenu. Criticáronla por ser demasiao tráxica pa ser d'Elgar, famosu pola so elegancia. Pero, n'opinión del compositor, el problema foi que'l primer cellista que s'enfrentara a ella nun foi a entender la partitura y la so interpretación nun tuvo al altor. Per munchos años, el Conciertu diba escaecese.
Pero, como si tuviera ciguada pol destín del Conciertu, la moza vieno a personificar el so argumentu. En 1973, con 28 años, nel cumal de la so carrera y siendo la cellista viva más renomada, diagnosticáron-y esclerosis múltiple. Esi mesmu añu, el dañu físicu torgó-y yá volver a tocar el cello. Morrió a los 42, cumpliendo la profecía del Conciertu d'Elgar.
Años depués, esistiría una nueva vida n'otres resurreiciones. Pero esa ye otra historia (1 y 2)...
Col tiempu, tolos mares van secase y tolos montes de la tierra van volver
al polvu. Tola nuestra historia, les nuestres llingües, les nuestres guerres y amores... Don Giovanni, Nimrod, el Conciertu de Violoncello y el recuerdu de Du Pré... Too comparte'l mesmu destín: desapaecer dafechu nel escaezu, fundise na nada.Tenemos un momentu minúsculu. El Conciertu de Cello d'Edward Elgar recuérdanos en qué hemos gastalu. Nesta sociedá egocéntrica y aturullada, nesti sistema qu'usa'l nuestru tiempu y los nuestros enfotos como combustible d'una gran máquina económica, la mirada contra la nada valnos pa relativizar el so poder sobre nós.
La música d'Elgar calla'l ruíu y sana l'alma. Afuxir de la máquina y echar 45 minutos de la nuestra esistencia nel so Conciertu de Cello ye, daveres, aprovechar el momentu.
Poro, lo qu'equí t'apurro ye un suerbu d'esistencia. Tástialu:
Edward Elgar - Conciertu pa Violoncello en Mi menor Op. 85
Jacqueline du Pré: Cello
Direición: Daniel Barenboim
Jacqueline du Pré: Cello
Direición: Daniel Barenboim
(1) El cantar col que terminaba "Ex Nihilo" ta fechu, claro, de la versión de Jacqueline DuPré y Daniel Barenboim del Conciertu de Cello Op. 85 d'Edward Elgar.
(2) L'instrumentu Stradivarius col que Du Pré grabó'l Conciertu siguió faciéndolu sonar, munchos años depués de la enfermedá de la so ama. Güei, Yo-Yo Ma usa esi mesmu violoncello nes sos interpretaciones del conciertu.
