10000: ASTURIANU OFICIAL

10.000

 www.doilacara.net

(Ver videu en YouTube)

---

Dímosla nel hospital, nel aeropuertu, na televisión, na radio, nel fútbol, na espicha, nel cumal, na cárcel, na fábrica, en cuartu, na playa, na antoxana, nel solhorru, na pumarada, en tayu, nel cai del puertu, ente dólmenes, énte l'espeyu, na bolera, na policía, na manifestación, nel acueductu, nel aula T.I.C., na R.A.E., faciendo'l carbayín, echando sidra, en grupu, en direuto, de postal, per videochat, enfilaos, a pechu, sǝʌǝɹ 1ɐ, pintando fueyes, pintando muries, lloramicando, besando, entrastiando, chumando, cola gaita, col fíu, cola fía, col nietu, col güelu, col perru, col gatu, col coneyu, col pitu, coles pites, col caballu, col camellu, en catalá, n'euskara, en galego, n'árabe, en bretón, n'italianu, en morse, en rumanu, en picard, en portugués, en sardu, en Paris, en Cuadonga, en Bilbo, en Lisboa, en Madrid, en London, en Rosario, en Beijing, en Chicago, en Turquía, en Moskva, nel Mont Saint Michel, nel Taj Mahal, en Dublin, en New York...

Y asina hasta 10.000. Nel nome de la xusticia, vamos dala onde, como y énte quien faiga falta.

Esti sábadu 28 de payares de 2009, vémonos en La Pola Siero.

Rexistros: llucha escontra la diglosia en tres xeneraciones familiares y lliteraries

I

En pasando un par d'hores, la sidre achampanao —perronero— y el vinu portugués que rulaba pela mesa yá calentara los picos abondo como pa qu'empezáramos a picamos. Ye lo que tienen les obligaes xuntances familiares de Navidá. Yo, que yá tenía que tar más que tralláu nestos bailles, nun tuvi que dexar que pasara —non delantre Güelita—, pero cayí otra vez. Tocando les tecles xustes, el mio tíu fue quien a envizcame na llamuerga del bable. Engarrémonos.

Él, falando nun perfectu asturianu y en metá l'aldea, tando a un quilómetru escasu de la so casería, del horru y el güertu qu'heredó del so bisgüelu, razonóme lo malo y lo fato que yera puxar pola nuestra xíriga de probes aldeanos, encamentóme que meyor aprendiere idiomes internacionales que sirvieren pa ganar perres, acusóme de defender la oficialidá por interés económicu personal y, en xeneral, soltóme dafechu la retafila d'ataques anti-llingües rexonales cola que tolos díes lu mayen dende la canal de televisión que tanto-y presta ver (Intereconomía). Los pensamientos ayenos qu'agora-y valen p'afitar l'auto-vergüenza que-y aprendieron de guaḥe, hai cincuenta años, nes llendes físiques del mesmu quilómetru cuadráu nel que charrábemos. De sobra sabía él, cuando lo dicía, qu'una d'eses interllingües de prestixu económicu fálola bien curioso y que nunca nun tuvi negociu o gané un duru con nada averao a la llingua asturiana (1).

Enveredando pel camín románticu que tán inútil ye nestes engarradielles, yo contestába-y que cada llingua guarda un mou d'entender l'universu, que la nuestra ye la única que val pa esplicar el nuestru ámbitu y que por eso tenemos que la valorar. Falé-y de los nomes qu'él y la so madre daben a les coses del nuestru mundu (fechu, hacía cinco minutos, de xigales, orpín y refalfiu). Falé-y del auto-odiu inxertu na so personalidá, de como-y lu aprendieron por fenómenos d'aculturación que, na nuestra historia familiar nun tienen nin gota de metafísico: conoz él bien d'anécdotes y asocedíos que, vivíos y contaos en primera persona, pasemos de padres a fíos como exemplu del como la nuestra naturaleza rural y asturfalante ye estigma vergonzosu na ciudá y la modernidá.

Pero nun fue la engarrada lo importante, lo que me quedó pa siempre, d'aquella nueche. Dende l'otru llau de la mesa, Güelita bullía malagusto na siella.

Dándo-y dacuando un sorbucu al so vasín de moscatel, sentía en silenciu les faltosaes que fíu y nietu dicíemos. Entós, espetando les sos neñines nes míes, colos sos güeyos color miel dalgo enchispaos pol alcohol pero con una mirada dura y intelixente, dixo —nun tonu baxu, tranquilu y repunante, con esa autoridá que namás tienen les güeles bonales—:

 —Paezme bien que fales asturiano, fiín, pero has facelo bien: nun digas ámbitu.

Con esa risina nos llabios que tien el que fizo una maldá adrede, pegó otru sorbín al moscatel. Güelita quixo mancáme y mancóme. Ye un mou vieyu d'aprender.

Yo callé. Per dientro, pruyíame falá-y del necesariu usu de cultismos y tecnicismos nes llingües normales, de rexistros baxos y altos, de cómo s'arrequexó históricamente la nuestra fala a lo rural hasta convencemos de que nun valía pa otra cosa, de cómo pertenezo a una xeneración d'asturfalantes qu'entró ensin torgues en tolos niveles educativos y económicos de la sociedá, d'altor lliterariu... Pero callé. Porque, nel fondu, supi qu'ella tenía razón.

Supi que dicir esa pallabra nesi momentu, na mio casa y delantre Güelita, fala en realidá de los mios años d'educación —d'indoctrinación— n'instituciones castellanofalantes, fala del pesu que tienen les mies llectures d'adultu y los medios de comunicación na verdadera cadarma del mio pensamientu; esa que, fecha con munches cibielles que nun ñacieron nesti quilómetru cuadráu, yá nun ye a esplicar esti universu d'un mou curiosu. Foriatu de mio mesmu.

---

II

La xeneración de mio güela fue la primera en conocer, yá de bien mayor, la ciudá. En realidá, nunca nun salió del güertu y del prau, pero conocióla. Viéronla cuando, de rapacinos, andaben de madreñes siete quilómetros cola burra pa vender na plaza lo que, pa ellos, yera lo más preciao del mundu —pataques, fabes y fréxoles; limones, ñisos y piescos—; cuando Padrín, que yera xófer de tranvíes, traía per casa dalgún xuguete o revistuca; cuando suañaben con dexar de llendar embaxo l'orbayu y ganar perres pa mercar un coche y un traxe de categoría. En cuantes llegaron ellí y llevaron los primeros focicazos, aprendieron la vergüenza de ser lo que yeren: asturianos.

La segunda xeneración, la de los sos fíos, tuvo la oportunidá de ser normal. Fue a estudiar y fizo la mili nel sur. Colocáronse bien, aprendiendo a callar siempre'l secretu y vergonzosu orixe: la quintana, el pueblu, la mina. Con too, esa naturaleza siempre esistió, siempre asomó la patuca y, pa dellos, cuando-yos traxo vergüences per fuera tamién-yos traxo un arguyu secretu, que guardaron no más fondo les coraes. Hoi, nengunu dellos vive na ciudá: cuando pudieron, volvieron al prau maternu. Prefieren andar 30 quilómetros en coche hasta'l trabayu tolos díes qu'añerar ente fumu y formigón.
La tercer xeneración, la mía, apurrió l'espeyu a esta historia. Fitada nel trabayu de l'anterior (que fuera la primera qu'entró na universidá y que vió esi espeyu), púnxolu na antoxana la casa pa que güelos y padres se miraren: dellos siguieron refugándose a sigo mesmos, dellos volvieron a reconocese.

Yo sé que Güelita volvió a reconocese. Anque les mancadures dexaron señal, a ella (que, como toos nosotros, ye tovía la rapacina que fue, aquella qu'andaba a mores cuando sintió per primer vez el ruíu del motor d'un avión bombarderu) présta-y que yo puxe polo asturiano, que fale con arguyu la so fala y que nunca más nun quiera tener vergüenza. Véolo en too. Cuando me cuenta histories de los sos mayores, cuando m'enseña pallabres pa que nun se pierdan. Vilo cuando, enantes d'una de les últimes procesiones pela Cai Uría, cosió la bandera d'Asturies na vara d'ablanu que cortara'l mio padre.

La primera y la segunda xeneración tán vives. El so "viaxe diglósicu" nun terminó, camuda al mesmu tiempu que'l míu propiu. Yo quiero entornalu dafechu. Ellos y elles —dellos y delles: los que yá nun s'odien— tamién. El camín ye'l mesmu dende cuantayá y nun lu entamemos nosotros. Por eso ye importante nun olvidar esi principiu: si lu escaecemos, si lu tracamundiamos, perderémonos nosotros mesmos.

---

III

Paezme que yera Milio Rodríguez Cueto'l que dicía, non ensin humor, que l'asturianu yera oxetivamente la llingua más guapa del mundu porque yera la única que tien una pallabra pa toes y caúna les coses que n'Asturies hai. Y ye verdá. Nun ye grandonismu, ye que de verdá los asturianos y asturianes falaron y falen de too lo posible al traviés de la so ferramienta llingüística. De la ñube, la guerra, la pación y l'amor: de tolo qu'hai y pue haber.
Hai una pallabra asturiana pa dicir ámbitu na nuestra casa, delantre la nuestra güela.

Al tiempu, la fala ta viva y l'universu cambia. Apaecen güeyaes nueves que necesiten nomes nuevos. Hoi, nun ye posible falar de Teoría de la Ciencia ensin dicir paradigma, nun se pue falar de pensamientu ensin sinapsis, de socioloxía ensin contestu nin de sociollingüística o lliteratura ensin mentar rexistros.

Pero pal mieu, la dulda, la gayola y el querer, en tolos moos y graos que puen sentise, hai pallabres tan vieyes como los montes. Ye normal que'l falante patrimonial, cola historia diglósica que vivió, nun se reconoza al sentir dellos usos de la so fala lloñe del so mundu —n'ámbitos técnicos, estraos de neoloxismos, préstamos d'otres llingües y cultismos—. Que tenga el mesmu sentimientu cola lliteratura que ñaz d'esa mesma fala o col so usu nos medios de comunicación, non. Nesos llugares, el rexistru perfechu, el puyu nel qu'ha fitase siempre la llingua ha ser la fala patrimonial de la que ñaz.

De la rellación ente llingua estándar, rexistru estándar y lliteratura d'anguaño, sal la llingua del futuru, l'asturianu qu'han heredar les prósimes xeneraciones. Sabíenlo bien los pioneros escritores del Resurdimientu, criticaos a lo último —a veces, refugaos con despreciu— polos sos hiperasturianismos, arcaismos, mestura dialectal, temática autorreferencial y búsqueda d'un estándar con identidá dixebrada. Dende'l puntu de vista históricu, la so escritura fue lóxica y necesaria. Había que garrar identidá cultural, voz propia y arguyu, al empar que se defendía lo vieyo, lo de fondu raigañu. Ficiéronlo pero, con too, el rexistru lliterariu acabó demasiaes veces —hai que lo reconocer— en un discursu tapecíu y lloñe del falante.

La segunda xeneración quixo defendese como una lliteratura d'altor internacional capaz de falar de cualquier cosa con esa ferramienta llingüística. Trabayaron el rexistru con procuru y, en dos décades, dieron con un estándar lliterariu creyible —que s'asemeya y debe muncho más de lo que piensa al rexistru anterior—, mui aceptáu en xeneral polos falantes y esitosu enforma no lliterario: entra en cualquier campu semánticu y usa cualquier preséu técnicu dende un mou d'entender l'universu —esto ye, un códigu llingüísticu— asturianu dafechu. Anque más que de cambéu de xeneración, igual habría que falar de cambéu de paradigma —munches persones escribieron dende los dos llugares—, esti grupu d'escritores sí s'enfotó en llegar a esi rexistru arrémente, n'usar la llingua nos sos sentíos patrimoniales anque tuvieren rozando terrén virxe. Por ello, somos quien a allugar nel mapa de la realidá más palpuñable'l so inventáu Grandiella, a falar en chigre col Orlando que llevaba una camiseta del Kill 'Em All mientres sacaben al so hermanu del pozu, a ver el color del sable na Kano africana o a sentir a Encarnación de la Fonte repetir aḷḷicuḷḷó na corrada.

Nes mies manes tengo una de les meyores noveles de la tercer xeneración —la más nueva, la que conoció a Nick Cave y a David Lynch pero yá nun fundió les manes na tierra moyao (2)—. Tampoco nun fai falta que yo-y dea esi títulu (dó-ylu): carrétalu tatuáu en llombu dende enantes de ñacer y yá falen d'él como exemplu de la lliteratura asturiana del futuru. Razones lliteraries hailes abondo, como l'ayalga técnica que descubre nel usu de la voz narradora, l'enguedeyau desenguedeyamientu del argumentu al traviés del esamen emocional y el talentu brillante col qu'ata'l destín d'estes xeneraciones que, xuníes, afuxen de sigo mesmes. Gran obra. Con too y con ello, déxame un tastu raru...

Doime cuenta de qué pasa en lleendo na portada una pallabra que me lleva a aquella nueche d'iviernu. Estes páxines danme una sensación asemeyada a otra que yá sintiera antes, pero al revés: un Síndrome del Doctor Mateo voltiáu. Nesa serie de televisión, dícenmos que los personaxes son asturianos, asegúrenmos que tan cabo'l Seya, vémoslos echar culinos en chigre, calzar madreñes y curiar xates, pero... cuando falen, l'universu mesmu rincha. Too nesa serie ye falso y mentira: antroxu fuera, "auténtica impostura".
Nun ye esaxerao dicir que cada llingua llenda un universu dixebráu, ye lliteral. Cuantayá que los psicólogos saben que les estructures llingüístiques formen les del pensamientu mesmu, eses coles que'l ser humanu fai'l so mundu y, pela contra, qu'eses estructures cognitives tresmítense de mou llingüísticu. Entós, la verdadera diferencia ente llingües nun ta —como piensen dellos filólogos— na fonética/fonoloxía, na morfoloxía o la sintaxis: ta nel universu que guarden. Pa un falante nativu d'inglés nun hai dixebra ente ser y tar, dalgo que los asturfalantes nun seremos nunca a pescanciar y que tien que camudar dafechu'l sentimientu mesmu d'esistencia; d'igual mou, por munchu enfotu que pongamos, nun vamos ser a esplicá-y a un falante nativu de castellanu les llendes del color roxu —esi que va dende'l "pardo" de los felechos n'iviernu, el "ocre" o "naranja" del pelo d'un raposu, al "dorado" o "rubio" de les barbes d'una panoya—. El llau semánticu ta siempre pegáu al ser (o al tar).

Abro una páxina al debalu. 16 y 17. Una neña esguila'l tueru vieyu d'un carbayu y mete'l pie nuna fonte: "cumpli'l ritual qu'íntimamente autoimpuxera". "Ye consciente, a cuenta de la inestabilidá territorial que caracteriza a la so familia, de la fugacidá de les coses". Les frases dícenme que ye lliteratura n'asturianu, asegúrenmelo, pero'l rexistru llévame a un universu semánticu mui lloñe d'esi carbayu, d'esa fonte y de los sentimientos d'esa rapacina. Al llau, munchos de los tan criticaos testos de los 70 y los primeros 80 suenen verdaderos, xenuinos, como sólo pue sonar l'usu llingüísticu d'una persona qu'aprendió'l mundu n'asturianu. Falo, sobre too, del rexistru qu'atopamos en xente como Carlos Rubiera, Roberto González-Quevedo o hasta d'Andrés Solar. Al llau, el de la segunda xeneración rescampla por llimpiu y trabayáu, capaz de ser cultu y d'altor artísticu (3) al traviés del pensamientu patrimonial. Si la llingua y la lliteratura —esto ye, el rexistru estándar y lliterariu— del futuru, de la tercer xeneración, nun ye a quien a upase a esi altu ensin perder la comunicación cola primera, a sentase na mesma mesa y reconocese ensin abusar de rexistros cultos que sustituyen a los patrimoniales, yá nun ye la so heredera. Nun paga la pena.

El tema d'esta novela ye'l tema central de tola lliteratura asturiana, el mesmu ciernu de la nuestra personalidá anguaño: el procesu de refugu a lo que fuimos, d'escaezu de lo que somos y la torna al raigañu como únicu camín pa etendenos. El mundu rural que desapaez y dexa a la persona moderna esnortiada. Ayeri, una esperta xulgaba la dixebra qu'amuesa ente'l discursu pretendíu (la confesión de los sentimientos más fondos y xenuinos d'esa persona) y el discursu real (estráu de cultismos, neoloxismos y referencies metalliteraries) como una metáfora del estremamientu ente'l personaxe y el so raigañu. Ye posible, pero tengo mieu de que, en realidá, seya una metáfora de la distancia ente la escritora que siente y la escritora qu'escribe; ente persona y llingua.
Sé que les más (persones) de la xeneración lliteraria más moza, comparten la esmolición pol rexistru (4), sé que viven y trabayen conociendo nelles esta llucha llingüística ente neoenculturación y tradición. Que quieren caltener l'universu que guarda la llingua qu'heredaron, facer que les xeneraciones del futuru sientan el burbús de los montes nel sangre de la so llingua, como nosotros lu sentimos. Pero parte d'esta xeneración cien por cien billingüe yá nun siente llucha dala: remana dos llingües pero sólo ve un mundu.

La mio xeneración diz ámbitu delantre la güela y cuésta-y atopar una espresión curiosa pa dicir, qué se yo, auténtica impostura o incoherencia que despersonalizaría (páx. 22), cuando fala de sigo mesma. Ventitantos años d'escolarización y televisión castellanofalante, de Cortázar y Panero, de traducciones foriates de Yourcenar, Beckett y Cunqueiro. Demasiaos praos daos a monte y demasiaos cultismos en celebru. Mírome al espeyu de los güeyos color miel de mio güela y confiésome pecador.

---

(1) Y si lo ficiere, ¿qué?. Repúname ver que la defensa del escaecimientu de la propia llingua por falar una grandona que dea perres —como l'inglés— siempre va xunto al tarrecimientu a ganar dineru usando la propia llingua materna: l'odiu nun sabe de razonamientu lóxicu.

(2) Polos versos xeniales de Xabel Vegas.

(3) Dicía Pablo Antón Marín Estrada —seguro, unu de los poetes más brillantes que diera l'asturianu— que-y repunaben "los escritores pedantes, los transcendentes y aquellos que-yos presta más marear al que llee que fala-y claro y conta-y les coses que de verdá importen na vida de cualquier ser humanu". Toi d'alcuerdu.

(4) Nun falamos d'estilu (l'arte col que se remana la llingua), sinón de rexistru (el nivel llingüísticu al que s'usa la llingua).

---

puntu tape puntu // .tape.

El sentíu musical del avilesín Daniel Romero tien abondo de pintor o d'escultor. Nes sos composiciones y producciones cuasi nun hai melodíes, nin temes o motivos. El pulsu y el ritmu son borrinosos, l'harmonía ye un paisaxe llonxanu y indefiníu. Con too y con ello, ye una música sensible, que trabaya la vista y el tientu con una curiosidá artesana. Siempre n'astrauto, .tape. enguedeya testures, tastia colores, aportando a lo simple al traviés de lo complexo: maximize to minimize. Porque, sí, como tou paisaxe -por quietu que tea, por monótonu que seya- el soníu de puntu tape puntu ye, al microscopiu, complexu y retorcigañáu, estráu de cosiquines.

Pa pintar, Daniel Romero samplea na so casa-estudiu instrumentos folk tradicionales y ruidos del ambiente, buscando timbres orgánicos y vivos a los que-yos amestar los dixitales: l'arcu esfriega les cuerdes, los tucos piquen na madera y la edición sintética avérase más al mosaicu o al collage qu'a la composición. Por too ello, la electrónica que fai en .tape. sentímosla como dalgo humano, non-electrónico. Dalgo qu'alienda.

L'astraición y la falta de narración na so música dexa espaciu al nuestru maxín, fai qu'usemos sensaciones mui primitives pa esfrutar d'unos cantares que, d'esti mou, garren la forma de les alcordances del propiu oyente. Ye una música rara, pa sentir ensin escuchar. L'autor ye mui consciente d'esti envís imaxinativu y nun ye casualidá qu'al primer llargu de .tape. lu llamara "Paintings" o qu'al segundu "Tomavistas"  (un medio-recopilatoriu de rareces), nin que la so llabor como videoDJ domine les sos últimes apaiciones en públicu. Pel camín espublizóse l'escelente "Repainted", nel qu'artistes tán importantes na escena IDM mundial como ISAN, Sora o The Village Orchestra reamestaben "Paintings".

.tape. ye un proyeutu asturianu del que, magar lu conozan per allalantrones na escena (non-tan-underground) de la indietrónica ambiental y glitch, y magar entamara con aquel prestosísimu "Flying over Bañugues", nun vais sentir falar davezu nos medios asturianos. Pa variar. Anque la so forma en direuto pierde muncho d'esa astración mínima de los discos pa camudar en un grupu de post-folk, nun perdáis la ocasión de velos. De momentu, podéis sentir na rede "Paintings", "Tomavistas" y "Repainted" calcando equí, equí y equí.

Axuntábense

I

Coru Santiaguín- Axuntábense
Teatru Campoamor (2007)

Los partíos políticos nacionaliegos asoleyen la so dixebra y aisllamientu énte la sociedá asturiana, un añu más, per les celebraciones del Día de la Nación Asturiana. Faenlo tres les europees de xunu y a dos años de les prósimes autonómiques. L'asturianismu políticu lleva 30 años d'autonomía pañando votos y güei la collecha rescampla: europees 2009, autonómiques 2007.

Divide et impera. Un principiu políticu tan vieyu que, cuando Estrabón describió como los romanos lu obedecieron arrémente pa frayar la Lliga Aquea de ciudades griegues, yera yá tan natural a la conquista como la fueya a la rama: dixebra a los que tán xuníos; combaya con unos, maltrata a otros; espera a que se coman ente ellos y desapaezan.

La historia de microdixebres dientro del nacionalismu asturianu ye pergranible -yá dende la dómina de Conceyu Bable-; les llamaes a l'axuntanza non. Les poques series qu'hebo dieron resultaos electorales -como aquella primer UNA- y depués finaron como finaron: na dixebra. Ye esti un panorama tan repetíu que, en determinaes reflexones polítiques -y pa gayola del que gobierna-, dase como normal. Como vezu.

Por embargu, el momentu históricu del pensamientu nacionalista asturianu nun ye normal. Ye críticu (final, diríemos).

Pel llau de les organizaciones, vemos que nengunu de los oxetivos cimeros d'esi pensamientu ye posible nuna dómina na que la hexemonía política de PSOE-FSA y PP ye absoluta y la representación electoral del nacionalismu ye más que marxinal. La crisis d'Andecha Astur en 2007 abrió una ferida gafa, pela que tovía mana sangre a trollu; el Partíu Asturianista paez tar más amenorgáu que nunca; Izquierda Xunida-Bloque por Asturies vive nuna ambigüedá insostenible na que'l llau débil ye siempre'l nacionaliegu.

Pela banda social, los derechos de los falantes d'asturianu siguen tarazaos pese a tola llucha, non sólo política, sinón cultural y civil de los últimos trenta años. La mortandá de falantes patrimoniales entaína a esgaya, la discriminación y la diglosia envízquense y tola fuercia de la resistencia civil nun ye a algamar, non yá dalgo tan básico per se como la oficialidá, sinón que los partíos políticos tean lo mínimo presionaos como pa -por exemplu- facer por sacar a la llingua asturiana del furacu miserable onde la tienen arrequexada nesa radiotelevisión autonómica que faen coles nuestres perres. Nel país européu de la mocedá emigrante y la población menguante, el tarrecimientu y el tapecimientu oficial hacia la cultura llariega -les artes, l'arquitectura, el derechu, etc.- ye máximu y l'espoliu de la bayura natural del país en nome del industrialismu más xabaz, ye la norma.

Les alternatives futures de medra y aición real son marxinales dafechu per un camín que, d'esti mou, paez llevar de cabeza a una carángana abismal nes eleiciones de 2011. Y too ello cola solombrona d'UPyD esnalando penriba la Xunta Xeneral.

Con too y con ello, la fana nun ye fonda abondo como p'amedranar a dellos caminantes cegaratos. Otros cansaron yá y colaron pa casa, non tanto por tar fartucos y mayaos de facer el Sísifu peles mesmes cuestes, coles mesmes engarradielles, sinón por nun tener esperanza de cambéu.
El momentu ye críticu, y prueba d'ello ye ver como, nel últimu añu, entamen a sentise con más puxu les voces de xente que, igual de fartuco, sí ta enfotada en camudar de camín y quier un xiru radical na estratexa. En conversaciones de café, reuniones polítiques, conciertos, Internet -que tantes veces ye espeyu del pulsu de la sociedá-, hasta nel Teatru Campoamor, nun hai requexu onde nun llegara un ruxerrux con forma de mandáu moral: xuntanza.

II

El razonamientu ye poderosu y lóxicu, y por ello cuido que ye compartíu por una mayoría del posible electoráu nacionaliegu, cansáu de tirar el votu en propuestes polítiques de poca continuidá temporal o con pocu ésitu electoral: na situación crítica d'anguaño, ye más y más importante lo que mos xune que lo que mos dixebra; el pensamientu nacionaliegu tien de tar penriba d'engarradielles personalistes; la xunión del nacionalismu asturianu ye posible filosóficamente, tuvo ésitu nel pasáu, y tovía sí tien posibilidaes reales d'algamar voz na Xunta y nos conceyos -y, poro, de llabrar espaciu pa medrar y actuar na realidá social-.

Nesti sen, una de les propuestes más series y con más puxu ente la xente internetiego ye la de la web "Pola Xuntanza", que, afitada nes razones qu'enriestremos arriba, surde como rempuesta a la dixebra primordial del nacionalismu d'izquierda. Entamando pela reunión d'Andecha Astur y Unidá Nacionalista Asturiana, la web puxa por la creación d'un espaciu curiosu que vuelva a dar valor al votu nacionaliegu d'izquierdes, qu'atrope a toles formaciones que, anguaño separtaes, nel fondu trabayen por un programa calcáu. D'esti mou, esta llamada a l'axuntanza del nacionalismu entama per una esbilla ideolóxica: axuntase colos nacionalistes asturianos d'izquierdes, pero non colos nacionalistes asturianos de centru, nin colos de dereches.
Anque esta propuesta tien valor y tien xacíu dende un puntu de vista históricu y ideolóxicu, nun pue entendese como llamada a la xunión del nacionalismu nin como rempuesta a los problemes que trai la so dixebra. Pa entrar a esti conceyu, pónense condiciones ideolóxiques por enriba de los posibles oxetivos tresideolóxicos comunes de tol nacionalismu asturianu. Ye más, hasta dientro d'eses llendes ideolóxiques vemos que se fala de nueves dixebres: nacionaliegos d'izquierdes arreyaos al Bloque por Asturies o Izquierda Xunida tendríen torgao aportar a esta xuntanza del nacionalismu d'izquierdes. Considérase qu'eses persones tán manchaes por combayamientu y que, poro, nun tien traza axuntase con elles. A la fin, nun ta tan estremada esta actitú de la d'un cabezaleru d'AA o UNA qu'enxamás va querer axuntase al del otru partíu por mor de razones bien asemeyaes.

Monty Python - ¡Disidente!
La Vida de Bryan (1979)

Les veces que, nestes selmanes, -yos falé a collacios d'UNA o d'AA d'esti movimientu na rede pola so arrexuntanza, les rempuestes fueron siempre chancies. Paez-yos dalgo inocente y freaky, fuera de la realidá. Tienen perclaro qu'ellos -eses persones en particular- nunca nun se van axuntar cola otra banda. Les mancadures son fondes y toos ellos creen que, si tien qu'haber axuntanza, que seya nel so partíu. Tán enfotaos en que'l so partíu seya esi partíu de futuru, el qu'atrope a la mayoría de militantes y electoráu. UNIDÁ/UNA defiende esi calter de coalición nos sos estatutos y considera que yá ye esi proyeutu de xuntanza por el que munchos nagüen. Andecha Astur dacuando asoleya campañes como SOS Asturies, nes que defienden querer atropar al conxuntu de coleutivos nacionalistes y d'izquierda. La realidá d'estes voluntaes d'axuntanza vese na cai tolos díes.

"Llamo col mio cuernu, pero nun vengas".

Nun son los únicos que lu faen sonar. A Francisco Javier García Valledor, diputáu por IX-BpA-LV, hai tiempu que lu vemos revolvese malagusto nel so partíu. Estratexa o non, ye cuasi la única voz asturianista nél y fala al altu la lleva de la necesidá de disolución del so partíu n'Asturies, pa crear otru nuevu: un espaciu de xuntanza de propuestes nacionaliegues asturianes, ecoloxistes y d'izquierdes. Va acullá, propón abiertamente la xunión con UNA.

El PAS, pela so banda, adica roceanu pa la berrea. El partíu que sacó 20.669 votos nes eleiciones a la Xunta Xeneral de 1995 y qu'en 2009 yá nin se presentó a les europees, paez tar espetáu nel mensaxe del la culpa ye de los asturianos, que son antiasturianos y voten a la FSA en cuenta de a nós y, lleendo los comentarios de Xuan Xosé Sánchez Vicente nel so blogue, caltién una actitú asemeyada a la de los demás partíos nacionaliegos: critica les llamaes a la xuntura por tapecer intereses partidistes y fina convidando a tol mundu a axuntase -al so partíu-: "el que quiera venir, que venga".

Güei, 7 de setiembre de 2009, los averamientos d'estos meses guañen en un fechu significativu: Andecha Astur y Partíu Asturianista roblen un acuerdu de collaboración básicu, dende l'autonomía ideolóxica y hacia'l sitiu común nacionaliegu.

III

¿Necesita Asturies de l'axuntanza del nacionalismu asturianu? Sí, ensin duda nenguna. Un nacionalismu con capacidá de puxar xuníu diba ser dalgo perbono p'Asturies en tolos aspeutos económicos, culturales y sociales.
¿Ye anguaño la situación del país tan grave como pa xustificar una gran axuntanza de tolos asturianos nacionaliegos? Sí, yelo.
¿Ye posible esa axuntanza anguaño? Güei non, y mañana pue ser tarde.

Les razones son dos: ideolóxiques y personales. La historia de rellaciones ente los responsables políticos de les principales organizaciones nun tien igua ensin un fondu cambéu xeneracional. Pel otru llau, l'enfotu de tantos años nel porcentaxe ideolóxicu que dixebra les sos idees polítiques tapez dafechu el gran porcentaxe nacionaliegu que comparten y que, sicasí, ye'l prioritariu como alternativa a les polítiques antinacionales de los partíos qu'anguaño gobiernen.

Esi terrén común esiste y foi una vez -cuando la situación foi lo abondo grave- el cimeru. Pa entendelu namás hai qu'entrugase qué ye ser nacionalista.

El nacionalismu, tal y como apaez nel sieglu XIX, ye un pensamientu románticu que s'enfota na curia de la nación, entendía como coleutivu social carauterizáu por una historia, cultura, llingua, etnia o territoriu común. La esistencia de toos estos factores nun ye necesaria pa la esistencia del sentimientu nacional, qu'apaez yá nel mesmu momentu que ye posible percibise como coleutividá al traviés de cualquiera d'ellos.

Ye, d'esti mou, un conceutu tresideolóxicu dafechu: pue esistir un nacionalismu d'izquierdes -que curie la nación dende un modelu socioeconómicu igualitariu y solidariu-  y un nacionalismu de dereches -que curie la nación dende un modelu socioeconómicu conservador y de competencia-; pue esistir un nacionalismu internacionalista -que curie la nación al tiempu que trabaya xunto a otres naciones- y un nacionalismu chauvinista -que curie la nación escontra otres naciones-. Unu pue razonar que na historia y la cultura coleutiva d'un pueblu van tamién rasgos ideolóxicos. De fechu, toles rames ideolóxiques que s'averen al nacionalismu busquen, atopen y sorrayen eses carauterístiques. Pero la historia nun esiste, fáenla los que la estudien. Si fuere un fenómenu físicu -una cuarta dimensión oxetiva y imposible, si se quier- la historia d'un pueblu (como la so llingua) sería igual de tresideolóxica: hebo reis y hebo revolucionarios, hebo andeches y hebo minifundismu conservador, hebo creyentes y hebo ateos.

Dende'l güeyu de la persona política moderna, avezada a pensar ideolóxicamente, ye difícil aceutar el calter sentimental del nacionalismu, el so raigañu tribal, como parte d'un pensamientu racional. Sabemos que tolos seres humanos tenemos el mesmu valor y los mesmos derechos. Sabemos que les muries que punximos ente nós nun son más que bilordios culturales, que nun hai dixebra y que toos somos hermanos y hermanes. Sabemos cualu ye'l nuestru sitiu na evolución de les especies y qu'esti nun ye más qu'otru pasu, otru momentín nel tiempu, llárimes nel agua.
Y, sicasí, pola fuercia mesma de la evolución, móvemonos por sentimientos y vivimos por emociones. Amamos tolo que conocemos: amamos la familia, amamos la casa y lo que vemos nella. Nós nun tamos fechos pa quedar, sabémoslo, pero quixéramos quedar. A la fin, namás somos lo que sabemos, lo que faemos y lo que falamos: somos la nuestra llingua, la nuestra historia y la nuestra cultura. El nacionalismu ye dar valor a esi conocimientu -personal y coleutivu a un tiempu-, facelu alitar y querer que perviva.

Nel mio casu, querer que viva pa compartilu y celebralu na bayura de tolos otros conocimientos de toles otres naciones. Pero, ay, eso yá ye ideolóxico.

El nacionalista asturianu tien qu'entrugase qué ye la nación asturiana. Nes respuestes, clares por xenerales, atópase'l país común y la llucha que comparten tolos partíos nacionaliegos.  Axuntase nun mesmu frente, pa sestaferiar en comuña polo más básico de la nación -ensin arrenunciar al trabayu ideolóxicu por separao- nun sólo ye posible, sinón que ye necesario pa la sobrevivencia de la nación mesma.

Durante un tiempu nos años 70, la mayoría entendiólo asina. Conceyu Bable ye tovía un exemplu del qu'aprender a cómo ilusionar, axuntar y actuar con ésitu na sociedá dende'l nacionalismu.

Les veces que, nestos años, -yos comenté a cabezaleros de CB y otres organizaciones de la dómina lo bono que sería anguaño un resurdimientu d'aquel resurdimientu -de dalgo como CB-, les rempuestes fueron siempre rises. Paeció-yos dalgo inocente y freaky, fuera de la realidá.

Y, cada vez más, toi convencíu de que ye l'únicu futuru pal nacionalismu. L'únicu mou d'atropar los votos del votante nacionaliegu -tea fartucu o empixáu- y camudar les coses, la forma de plantar semiente pa que darréu seya a espoxigar la xera ideolóxica qu'anguaño muerre erma na ería de la microdixebra. Viendo los votos, semar ehí ye lo inocente y lo fuera de la realidá. Nun soi l'únicu. Dalgunu d'esos cabezaleros sintió l'aplausu a esti discursu (centráu na llingua, pero ximielgu al de la nación) de José Ángel Hevia nel últimu Día de les Lletres Asturianes. Que suene'l cuernu:

José Ángel Hevia - Discursu de nomamientu como Académicu d'Honor de l'ALLA

Teatru Campoamor (Día de les Lletres Asturianes, 2009)

Apuntes pa un vocabulariu dialeutal diastráticu de fala moza: "Slang" astur - 1

Dende la llingüística, los rexistros dialeutales de toles llingües puen estremase por mor de criterios xeográficos, pero tamién según l'estratu o función social nel qu'apaecen. D'esti mou, esisten rexistros distintos pa distintos trabayos y llabores, rexistros orales y lliterarios... y rexistros estremaos según la edá de los falantes.

Hai una xíriga propia de la xente mozo que, nel casu del asturianu, sorprende pola so gran resistencia a la diglosia y el so espardimientu per tol continuum social. Los mozos y les moces asturianes -seyan falantes o non, seyan conscientes de selo o non- usen y perciben como "slang" o "fala moza", munches pallabres y espresiones que: son asturianes y caltienen el so significáu orixinal; son asturianes y surden con nueva semántica; son pallabres nueves dafechu que surden dende'l sistema llingüísticu asturianu; son pallabres d'otres llingües que s'amiesten al rexistru asturianu.

Equí van namás unes poques que tán mui vives y me presta sentir en llingües moces per clases y chigres:

• cambrar: v. 1. Poner o ponese más gafu. 2. Quemar o quedar desganáu. Ex: Cambré yá de tanto sentite. 3. Cafiar. (Probablemente una forma de camburar)

• cambrazu: sust. Aición y efeutu de cambrar. Ex: El probe garró un cambrazu de la virxe cuando-y lu tiremos.

• chapar: v. 1. Estudiar. Ex: Pa esti esamen hai que chapar la de dios. 2. Trancar, pesllar. Ex: Fui a por sidra pero taba chapao.

• chapazu, el: sust. Aición y efeutu de chapar. Ex: Tranquilu, que col chapazu que lleves apruebes de fixo.

• chapu, el: sust. 1. Euru. 2. Dineru. Nun tener un chapu: Nun tener perres.

• chumar: v. Beber bebíes alcohóliques.

• grapar: v. 1. Garrar [coles manes], suxetar. Ex: Grapélu pela chaqueta cuando marchaba. 2. Detener con sorpresa [a una persona o animal]. Ex: Grapólos la policía en Sama.

• puchar: v. 1. Reñer. 2. Protestar. 3. Puxar. Ex: Tu púcha-yos, que t'acaben aprobando.

• puchada, la: sust. Aición y efeutu de puchar. Ex: Vaya puchada que-y metió'l profe por contestá-y.

• puntu, el: sust. 1. Home. 2. Persona [despeutivo]. Ex: ¿Y qué pinta esi puntu n'esto?

• rucar: v. 1. Cortexar; entamar a falar con una persona pa cortexala; afalagar. Ex: "Mira, María ta rucando con esi roxu" (Tamién en reflexivo: "Ruquémela"). 2. Pensar muncho, esmolecese. Ex: "Nun te ruques, que nun va pasar ná". 3. Cafiar, insistir. Rucar la oreya: Falar pa convencer, afalar.

• truñir: v. 1. Cortexar [rápido pa caltener rellaciones sexuales]. Ex: "Truñió-y, pero ella nun quixo". 2. Tener rellaciones sexuales con dalguién.

Hai munchísimes más y, de xuru, meyores exemplos. Si vos dais cuenta de dalguna, ponéila nos comentarios y asina vamos atropando un bon paxu de fala moza ;)

La Piesca'l Gochu en Sevilla: "Fiesta Nacional", imperialismu etnocultural y tortura animal

Cartelu d'anunciu de La Piesca'l Gochu en Sevilla. ¿Ridículu, non? Pues non, mira embaxo...

Estos díes Xixón enteru ta estráu de cartelones como esi peles zones más turístiques. Hailos del tamañu d'una persona pel mediu la Cai Corrida, escolingaos de les faroles, pel paséu de San Llorienzu... ¿Como veríen el cartelu d'enriba llantáu na Torre l'Oru? Nun sé. Nun creo que lu viéremos ellí nin nesta nin nenguna realidá paralela, pero na Asturies d'anguaño, la del Síndrome d'Estocolmu, miles d'asturianos pasen al delláu d'esi alloriante cartelu tolos díes y nun s'estrañen al velu. A otros miles, danos perceguera.

La fiesta, xabaz y ayena, aportó a El Bibio na última década'l sieglu XIX. Les muries "neo-mudéjares" de la plaza destruyéronse na Guerra Civil, pero en 1997 finó una reforma millonaria  pa un edificiu nomáu yá "Monumentu Históricu Artísticu" (1). Lo que pasa dientro d'elles, dende entós, ye la celebración de unu de los exercicios de sadismu hacia un ser vivu más sangrinos qu'esisten, únicu nel mundu autonomáu "civilizáu".

Ye mui importante la reflexón sobre les razones culturales que s'amazcaren col traxe "de luces", porque son les úniques razones que faen que tala vergoña siga viva: facé-y lo mesmo a cualquier animal fuera del "albero" ye brutalidá animal y pue llevate a la cárcel. Pero si vas antroxáu d'espantayu goyescu y la xente pagó la reñonada pa fumar un puru y glayar "olé" mientres t'envizques espetándo-y un fierru nel llombu al güé, entós yes un artista.

La fiesta nacional d'otres naciones pasa per un Teatru d'Ópera, con música y sensibilidá perfecha, o pela axuntanza na danza alredor d'una foguera nuna nueche de folixa máxica. Si consideres qu'esi espectáculu circense baxu ye'l to Arte Nacional, el summúm de la gayola de la to cultura, entós males coraes tenéis tu y ella. Ha quedar claro: la tortura y l'asesinatu xabaz d'animales en nome de la risión y la prestura ye dalgo inaceptable en toa cultura afitada nel conocimientu, na razón y el respetu al mundu. Como asturianos, nun queremos esi sangre nes nuestres manos. Porque (y ye importante) eso nun ye de nueso.

Na carbayera'l mio pueblu, nun hai tantos años, peles fiestes del patrón soltaben un gochu entafarráu en grasa fresco y daben premiucos al rapaz que fuera quien a garralu. Pero nun yera fácil, el gochu espatuxaba y, cola grasa fresco, esñidiaba que se mataba. El probe animal pasaba munchu mieu y los probes rapacinos muncha vergüenza colos sapazos que se metíen ente'l barru o cola comedia qu'entamaba la xente siempre que se-yos escapaba'l gochu. Pero, si lu garraba -cosa mui raro- al mozu igual-y tocaba dalgo del Samartín. Lo simbólico del actu, nuna sociedá rural onde los gochos y los animales de la casería se sacrifiquen tolos díes por subsitencia, onde la caza y la piesca nun queden tan lloñe, atopámoslo n'entamos tribales bien asemeyaos antropolóxicamente al circu romanu del que vien la "fiesta": la prueba de madurez, la doma. Pero la diferencia entre la piesca o la doma l'asturcón -estresantes pal animal, culturalmente pervieyes- sigue siendo fonda. Nun hai gayola pol sangre en direuto, pola muerte como oxetivu.

Non, lo más seguro ye que nel futuru nunca nun haya una piesca'l gochu per Sevilla. Nin nel mio pueblu, tres una multona al conceyu de fiestes por maltratu animal. En munchos conceyos y parroquies d'Asturies, finóse con tradiciones así de nuestres, por respetu al animal. Al mesmu tiempu, nesa mesma Asturies, tán celebrándose (y empobinándose dende les alministraciones) tortures milenta vegaes más sangrines. Por razones culturales, en nome d'un folclore que nun ye nuestru.

Non, eso nun ye de nueso. Nun mos mos representa, nun mos gusta. Que nun lo faigan nel nuestru nome. Que nun antroxen el nuestru nome con peinetes y sangre, y mos lu metan pelos güeyos como un espeyu de dalgo que quieren que seyamos, pero que nun somos.

Conceyos valientes como'l de Castrillón declaráronse yá antitaurinos y espublizaron reglamentación escontra'l maltratu animal nel so territoriu. En Carreño estos díes el tema ta en toles boques coles protestes al encierru d'Ambás. El día 15 hemos dexá-ylo claro al de Xixón.

---

(1) Demientres, la Conseyería de Cultura abandona'l conxuntu arqueolóxicu d'El Homón de Faro, Monte Curriel.lu y La Carisa. 

La moza'l Conceyu de California (Democracia y minoría)

L'añu pasáu, l'Ayuntamientu de Santa Cruz (California, Estaos Xuníos) llamó a conceyu abiertu a los sos vecinos pa una sesión de "evaluación y ameyoramientu de l'alministración d'empreses y inmobiliaries cooperatives". Coses de democracies onde la intervención direuta del pueblu n'alministración pública ye obligao y onde la Casa'l Conceyu sigui siendo'l llugar onde'l pueblu s'aconceya. El casu ye que per ellí apaeció una moza con unes idees mui clares pa finar la crisis económica del peliculeru estáu americanu. Tanto, qu'un añu depués el Huffington Post acaba d'alzala al estrellatu internetiegu como l'americana más fata del añu. Y eso, con Sarah Palins y Miss South Carolinas. Tien méritu:

(ver en YouTube)

Mamina... N'Atenes, la xunta ciudadana formábenla los miles d'homes ciudadanos -non les muyeres o los esclavos- cola regla del Ho boulomenos: que fale quien quiera falar. Falaben, y depués votaben. Nes aldees asturianes, les poques decenes de vecinos aconceyaben pa tratar en comuña l'asuntu. Falaben y acordaben, direutamente.

Pela contra, Platón decatóse que la xente sabio, gobernada pola razón, tenía más posibilidaes de tomar les decisiones acertaes que la xente non-sabio, somorguiao nel mundu de lo sensible. El peligru d'esta verdá ye l'usu que-y dan los dictadores y los sistemes paternalistes: nun toes les persones valen lo mesmo; unes valen pa mandar, otres pa obedecer.

Equí, tenemos una mecigaya. Representación y mayoría. Ye claro qu'un mundu fechu con eses blimes obliga a toa minoría social débil a sufrir. Seya cual seya la minoría y tea onde la llende cola que dixebres a los más de los menos. Ye claro, pero por claro que seya, nun vien mal recordalo nesta dómina de irreflexón xeneral pa contra la organización política.

L'enguedeyu mental d'esa rapaza da la risa. Pero nun ye más que'l frutu d'una sociedá fecha pa que'l pueblu yá nun sepa lo suficiente como pa gobernase a sigo mesmu. Y ehí ta la moza, en metá del ermu de conformismulandia y tovía con ganes facer por ameyorar les coses.

Cuidáu nun mos faigan lo mesmo qu'a ella. Equí, les minoríes nun puen conformase -nun deben- con votar. Nun puen conformase con nun saber. Hai que ser sabio -nun queda otra- y puxar solos y en comuña. Lleendo y falando. Iguando'l cartelu de delantre casa, presentando la Memoria de Práctiques. Denunciando, espatuxando, lluchando.

Ensin parar.

El sustu, la güestia y los güevos pintos

Vaya sustu que llevé un xueves o vienres santu d'hai un par d'años. Afuxendo de la ivernada per Xixón -metía mieu la granizada- abellugué del agua y el vientu na antoxana d'un portalón na Plaza'l Marqués. Digo ivernada y dígolo acordies, porque n'Asturies ye fácil que les tengamos -con esi nome- bien dientro la primavera y, magar que fuere abril, aquel yera un día d'iviernu, prietu dafechu. Les faroles taben enceses yá a primer hora la tarde, la fuercia'l nordés estrapallábame escontra les muries, baltiaba los contenedores y xiblaba nos palos de los barcos como en cuernos de guerra. Conozse que diba yo con prisa y esmolecíu por dalguna esmolición que yá nun recuerdo, pero'l casu ye que nun la viera hasta que la tuvi delantre les ñaples.

Ayó, vaya sustu...

Resbariando per ente los regatos que baxaben a trollu pela cuestona Cimavilla y entainando contra'l Pozu la Barquera, diba una güestia. Formaríenla unes diez pantasmes antroxaes con caperuchu picón. Carretaben a recostines un santón -paezme que metíu nun féretru-, que nun sé cómo se-yos tomaba tener por él con aquella torbonada. Ver les sos capes al vientu, como pegues esnalando a tou meter, ellí, esi día y a esa hora, ensin esperalo, foi como si me sacaren de la realidá. Garráronme tan fuera de contestu que vos xuro que les vía esnalar a cámara lenta. Decatéme entós d'un detallín que sorrayaba, más tovía, lo irreal de la visión: taben ellos solos nel pasucais, ellí nun los taba viendo nin Cristo.

Menos mal que la idiosincrasia playa -santa seya- me sacó del plasmu. Escucando dende lo seco de la puerta d'un chigre y col vasu sidre na mano, un paisanu ría. Miento, aquel paisanón grandón como un tonel nun ría: escoyonábase. Dame rabia nun ser a alcordame de la riestra piḥaes que-yos soltó en cuatro frases -tan xeniales como namás se puen sentir neses coordenaes xeográfiques del país y con esi acentu que namás tienen los que nelles nacieron-, pero tuvi que me poner coloráu encesu d'aguantar la risa. D'esto que tampoco nun quies ser faltosu pa con dalguién, pero yeslo. ¡Cimavilla entá vive!

Agora, dende hai un par d'años, na Casa Conceyu d'Uvieu y nel obispáu tan enfotaos en convertir a la capital d'Asturies na capital de Castiella per Selmana Santa. Sí, dícenme llingües informaes que ye "pa competir con Lleón". Mercaron hai esos dos años unos santones Made in China -penitentes voluntarios tiénenlos a manta- y hasta siguen la tradición d'indultar a un presu en nome del Xesús Cautivu (una tradición tán vieya qu'hai que dir nin más nin menos qu'hasta 1999 pa vela ñacer n'Uviéu). Nun tardarán n'entamar una "madrugá" pela cai Mon y amestá-y l'axetivu de tradicional. Pero ye mui raro qu'al asturianu esa apoloxía de la tristura, el sufrimientu, el silenciu y la muerte-y la cuelen como folixa. Va ser que non. De momentu, pa celebrar l'equinocciu, presta más la tradición gayolera de los güevos pintos -easter eggs- de La Pola o de Sama.

Apúrrovos equí otru fechu que val de termómetru de la dómina: una rapacina de La Pola Siero, mui aprendida y vistida col traxe'l país, salía l'otru día na TPA nún programa sobre los Güevos Pintos -programa tou él d'altísimu nivel- p'amosar arguyosa nún güevu d'avestruz unos dibuxos d'horros, que, dicía ella, son mui importantes porque son "lo más asturiano que hay, ya que es la casa de los antiguos asturianos, porque, hace años, la gente vivía en hórreos porque no había casas ni edificios como hay ahora".

¿Imposible que n'Asturies una persona pueda pasar pela escuela, l'institutu y hasta la universidá y tener esi grau de desconocimientu de la so cultura o paisaxe pa dicir dalgo así? ¿Imposible que lo emitan pela televisión nun reportaxe turísticu sobre Asturies o que la presentadora-y retruque un "aha"?

Non. Véilo vós (minutu 1:40). Y así mos va.

---

P.D.: Vémonos na procesión de la Selmana con mayúscules. La de les nuestres Lletres.

Xapón, Asturies

¿Cómo se se diz prestar en xaponés? ¿Y perceguera? ¿Cómo se diz ruino, tapín, tarrecer, nordés, roxo...?

De nenguna manera, igual que nun hai pallabra asturiana pa sakura, pa do o pa seppuku.

Cada llingua ye la llende d'un universu separtáu y non-tornable. Por eso ye tan importante -tan bono- la comunicación y la comparación ente llingües. Cada pallabra d'un idioma ye una cadarma, el filu col que les persones que lu usen texen el so mundu (que nunca nun ye'l mesmu que los non-falantes vemos cuando lu vemos). Al adeprender una pallabra nueva, una espresión idiomática o un vezu llingüísticu d'otra fala, averámonos a otra visión de lo que mos arrodia y trabayamos la nuestra sabencia.

Por ello, gracies y norabona a los qu'entamaron el proyeutu del Diccionariu Xaponés-Asturianu, hai munches ganes de metese per él.

---

Asturias ye'l proyeutu prog/new age del xaponés Yoh Oyama, qu'espublizó'l so primer discu hai yá más de venti años. El caberu, In Search of the Soul Trees ("A la gueta de los Árboles-Ánima") ye del añu pasáu y trai coses como esta, anque quiciabes seya más interesante lo que fai col grupu Acoustic Asturias). Sí, dende'l país nipón suañen tamién cola verde Asturies.

Pantasmes

Llámame l'atención que, entá nel pesar más murniu, nel momentu más escuru, somos a agüeyar una rayada de guapura ente les solombres. Atopámosla en detallinos pequeñucos o en coses evidentes y grandones, pero'l casu ye qu'al traviés d'esa esperiencia afitamos que la nuestra capacidá de ver lo bello -de velo, non d'esfrutalo- ye dalgo cuasi oxetivo, que nun desapaez.

Y, a pesar de too, la prueba de lo falso d'esta creyencia tenémosla nel nuestru propiu vivir diariu. El sistema anestésianos: caleyamos d'horariu n'horariu, de vezu en vezu y repetición en repetición; la sociedá permítenos tener esi sentimientu namás cuando lu considera controláu.

Sábese de vieyo: nun hai belleza, ye una pantasma más. Un tastu adeprendíu por socialización, un cachu de maxín. Yelo, y sicasí mueve les nuestres vides y bebe les nuestres llárimes. Hailos que la busquen o l'amen o la nieguen o la violen (ye lo mesmo; son artistes) y hailos que l'atopen al debalu. Y nunca tuvo ehí.

Paez que, tando n'añu Darwin, apetez rabilar col llau evolutivu. Nel fondu, la guapura física nun ye más qu'un nivel básicu de selección natural y lo estético una ferramienta de conducta sexual: el color de les plumes del páxaru, la melodía del so cantar, lo harmónico del so ñeru. Lo sano, fuerte, llimpio y llamadoro ye lo evolutivamente guapo. Esti procesu de seleición -de lo esitoso pal triunfu, supervivencia y perpetuación de los xenes- pue esplicar dende'l color de la flor a la esistencia de les Flying-V.

D'esti fechu natural naz el pruyimientu griegu (meyor, pitagórico-euclidianu) d'oxetivar esti conceutu, d'atopar unes fórmules fixes y áurees pa esplicalu. Al buscales, creyáronles -a la so imaxe y asemeyanza- y con elles, tol so arte escultóricu, musical, arquiteutónicu, etc. Tola so visión del universu (poro, l'universu en si). Platón siguió convencíu de la imposibilidá del ser humanu d'algamar la verdadera belleza -divina, metafísica y llendada más allá de la nuestra perceición bilordera- pero nel fondu, y dende xusto l'otru estremu, albidraba lo que Hume y l'empirismu antimetafísicu inglés mos aprendió: nun esiste guapura nes coses, sinón namás na mente qu'adica pa elles. Nel güeyu. Les dos visiones (base natural y constructu suxetivu) son perfeutamente compatibles, como probó Kant, y dan un resultáu relativu: too pue ser guapo y too pue ser feo, depende de cómo seyamos nós; nós dependemos de lo que mos aprienden, de les esperiencies individuales, del universu de constructos sociales (guapura inclusive) nel que construyimos la nuestra propia perceición; etc. ¿Ta ente esi paxu de constructos pre-fechos socialmente'l sentimientu personal, xenuinu y fonderu, de plasmar de belleza? Sí, claro:

La Partita en Re menor pa vigulín solu Nu 2 de Bach (BWV 1004), conocía como La Chacona, ye una de les mayores obres maestres enxamás escrites pal vigulín y ta anguaño considerada un cumal cimeru na historia de la música. Dizse que'l compositor escribióla en duelu pola muerte de la so muyer. La so dificultá téunica ye de lleenda -pocos maestros son a tocar les infinites variaciones de los cinco movimientos- y la xera de composición bien merez l'axetivu de maraviya. Nun hai esaxeración nenguna nestes pallabres. Johannes Brahms describió-yla así, per carta, a Clara Schumann:

"Nún sólu pentagrama, pa un instrumentu pequeñín, l'home escribe tou un mundu enllenu de los pensamientos más fonderos y de los sentimientos más poderosos. Si, per un momentu, yo imaxinara que fuera quien a crear, o namás qu'a concebir la pieza, toi seguru que de la venada y l'abluque que m'entraba, alloquecía pa siempre."

L'esperimentu foi simple. Un mozu con gorru y un vigulín apárase n'antoxana'l metro de Washington y toca los 15 minutos d'esta composición de belleza immortal, más otres como l'Ave María de Schubert. Nun ye un mozu cualquiera, ye Joshua Bell unu de los meyores vigulinistas vivos y el so instrumentu ye un Stradivarius fechu hai 300 años. Los espertos apostaron a que la xente diba a ablucar cola música, que yera inevitable que se formaren ensames de xente estelao cola so interpretación.

Pasaron 1097 persones. Durante La Chacona, paró una.

Nos tres cuartos d'hora que tuvo tocando, 7 persones más pararon durante menos d'un minutu a sentilu y, ente tola xente que pasó, echáron-y 32 dólares al cestu. El so vigulín cuesta tres millones y mediu de dólares. Pola mesma interpretación de Joshua Bell, llórase, apláudese, páguense cientos d'euros por un asientu en cualquier teatru del mundu, gánense Grammys y pásase a la histora. La obra de Bach ye la mesma, lo único que camuda ye'l sitiu y la pre-conceición: un teatru con xente sentao o un hall de trabayadores entainando. Col contestu social, camuda la capacidá individual de perceición de la belleza. Ye tan sólida como'l fumu.

"Hasta nesti sitiu atulluráu, los movimientos del violineru caltiénense nidios y amañosos; paez que ta tan lloñe del so públicu -non-vistu, non-sentíu, n'otru mundu-, qu'empecipies a camentar qu'igual ye que nun ta equí. Ye una pantasma. Entós ye cuando te decates: él ye l'únicu que ye real. Los demás son les pantasmes" - Gene Weingarten, Washington Post.

Dicía al principiu que'l sistema mos anestesia. N'Asturies, cuando mos queda un miembru insensible dicimos que se mos aformiga. La metáfora social ye bien bona, entós: el sistema aformíganos. Lliteralmente. Los roles que mos llanten per fuera, les sos rutines, mitos y vezos, cálennos dientro. Asina, nun sólo trabayamos cuando tenemos que trabayar, sinón que callamos, pensamos o sentimos como y cuando tenemos que facelo. Sicasí, siete persones pararon al sentir la música. Tái al tanto, porque un día va sonanos al llau, de sópitu. Y o la oyimos... o somos pantasmes.

¡Chigreru! un...

La xente bien malo ye...

El secretu los horros (Les otres Asturies - 1)

Cuanto más miramos, menos vemos y cuanto más sabemos, más mos queda por saber. Dixéralo bien Sócrates. Pa entender la realidá vamos caminando hacia lo desconocío dende lo único que conocemos y, a veces, pa entender dalgo nuevo que nun encaxa nel nuestru universu, hemos camudar tola cadarma del conocimientu anterior. Sicasí, dacuando la galmiada a dar ye demasiao grande y el vacíu a salvar demasiao fondu. Énte eses nueves verdaes el nuestru organismu enteru paez que queda al debalu. Ensin xacíu. Nun hai manera d'entender la nueva realidá.

L'enfrentase a la historia tapecida d'Asturies ye garantía de tener esa sensación nel bandullu cada poco. Engañáronnos.

Esta selmana foi una semeya na portada de Les Noticies (númberu 624) la que remaneció esi esmolecimientu nel mio coral: un preciosu horru del país, atecháu con teyes de llosa prieto, nuna pumarada con una güerta con berces bien curioses delantre. "Cangas" -pensé-. Equivoquéme. Erfelek, Sinop, El Ponto, Mar Prietu, Turquía.

Les semeyes del artículu -perbonu- de Paul de Zardaín nel interior del periódicu son aínda más esmolecedores. Horros de tipoloxía asturiana perfechos, con pilpayos, pegoyos y mueles. Subidoria, lliños, trabes y teyes. Una panerona en Kizilcaelma (Erfelek) que bien pudiera tar guardando la torre de Sotu d'Ayer -torre tapecida no histórico, escaecía no cultural y valtiada no político-. Xates roxes en praos d'un oriente que nun ye'l de nueso, al pie d'un Sueve que nun tien Pienzu. La visión de les riestres de panoyes marielles nes colondres ye irreal, ablucante, cuasi peligrosa. Nel solhorru, carros del país. La entruga qu'esmolez daveres al velos ye: ¿de qué país?

Nun ye que nun lo lleéramos enantes, que nun supiéramos d'esti fechu etnolóxicu, pero'l velo rescamplar asina escabalga les trabes mentales onde fitemos la perceición de la nuestra realidá y identidá histórica. Tampoco nun ye la primer vez qu'un horru mos la esgoncia. Yá quedemos bien estelaos al ver unu a dos agües, calcáu a la tipoloxía de los del desfiladeru los Beyos, llantáu nun fiordu noruegu.

Da-y esplicación a esta realidá ye abegoso. Per un llau, tal razonamientu xeomórficu: en llugares con climes asemeyaos, surden modos de vida y soluciones asemeyaes. Poro, ellí onde reina l'orbayu, onde'l suelu ta llentu y onde hai aguarones surden soluciones arquiteutóniques afayadices. Con too y con ello, ye difícil esplicar dende esti fechu que la solución al mesmu problema garre talamente'l mesmu camín, y qu'esi camín seya'l del pegoyu, el pilpayu y la muela. Al contrario, lo normal na evolución histórica de los pueblos non comunicaos ye qu'atopen soluciones afayadices, sí, pero estremaes no estético y no téunico. La semeyanza -diríemos, la identidá- ente los rasgos culturales y etnolóxicos qu'atopamos nesti casu paez negar la casualidá como razón y adicar pa otra más fondera: la so antiguedá.

Les xentes d'Erfelek llegaron a esa fastera del Mar Prietu (per onde pasaron tolos pueblos d'Asia y Europa) hai poco, nel sieglu XIX, dende Xorxa, y nos sos paxos enllenos de castañes yá trayíen esta cultura. D'otra miente, ye fácil que les raíces del horru escandinavu seyan tán vieyes como les del asturianu, que vien colos pueblos qu'aposaron nes tierres d'esta fastera del arcu atlánticu y que fixeron los castros yá na Edá del Fierro (VI a.C.).

Cuido que la migración ye'l trucu d'esti misteriu. Nun paez mui lóxico'l falar de migraciones "modernes" (post-ástures, medievales, etc.) dende Asturies hacia Europa -hai quien tien esta hipótesis- sinón más bien dir al orixe mesmu de les poblaciones qu'equí desendolcaren esa cultura. De fechu, l'orixe ye migratoriu y axunta a estos territorios anguaño tan estremaos: dende'l megalíticu, a Asturies llegaron xentes nes mesmes foles migratories sucesives de pueblos indo-europeos que marcharon de zones anguaño ente'l Mar Prietu y el Mar Caspiu, el Cáucasu y centro-asia. Les migraciones principales fueron dos: una nel megalíticu (que mos dexó los vieyos dólmenes y túmulos en tol arcu atlánticu) y otra nel primer terciu del primer mileniu a.C., de la que surdieron los castros, los celtes y los ástures. Estes migraciones poblaron la Europa atlántico entero y la identidá cultural -y hasta xenética, ver Haplogrupu R1b- d'eses faces rescampla aínda güei. Nun seríen les últimes migracionones n'aparar equí, nin muncho menos.

Podríemos tar, entós, delantre la prueba vivo d'una cultura pervieya que, dixebrada dende l'entamu, aguantó y evolucionó arrequexada ellí onde'l tiempu -históricu y climáticu- la dexo medrar. Hermanos que, de tantu tiempu ensin vese, yá nun s'alcuerden de los sos nomes, de les sos cares nin de quién son.

Nun vos estrañe. Esi escaezu tenémoslu muncho más cerca que'l Mar Prietu o Noruega. Ta dientro mesmo de munchos de nós. Dalgunos sienten el mesmu vacíu cuando paren nun chigre d'un sitiu nomáu Miranda y una chigrera-yos diz: "¿qué quies, fíu?" -anécdota verídica que sentí a un conocíu-, o al descubrir qu'Asturies ye un nome en plural, o al ver un horru en Lleón. Dientro poco, pasará al sentir un ye na cai Uría o al entender qu'un topónimu nun ye un nome propiu, sinón una descripción d'un llugar n'otra llingua. L'escaezu, l'engañu, sigue.

Nun soi quien a esborriar la semeya d'esa otra Asturies fuera d'Asturies de la mio tiesta. D'un mou retorcigañáu paez que m'encaxa, que tien xacíu. Sí, claro, agora lo entiendo... nun allorié, tien que ser verdá: hai otres Asturies paraleles n'otros universos ximielgos. Siempre les hebo. Namás les podemos ver en semeyes o sentir nos cuentos, pero tán ehí, faciendo otros filandones, baillando otres Dances Primes y afuracando otros montes. Nun valtien los sos horros... Puen falar la so fala...

Alcuérdense de quién son (1).

---

(1) Como bien diz el sabiu Pepín de Muñalén: ámense.

O l'asturianu en Maxisteriu o'l bable nes esqueles

La qu'hai agora entamada al rodiu de la Escuela de Maxisteriu de la Universidá d'Uviéu ye parte de la llucha más importante del movimientu polos derechos llingüísticos n'Asturies dende hai munchos años. Non, nun un desaxero. Ye'l cruceru onde se topen munchos de los caminos históricos d'esti procesu y el resultáu -que pue ser un reblagón positivu o un bastiazu mortal- va ser decisivu a tolos niveles sociales, políticos y llegales. Razónolo:

I

Alcordámonos arguyosos tovía de la primer reivindicación de Conceyu Bable nos 70: Bable nes escueles. Nun la escoyeron al debalu. La fras sigue teniendo la mesma fuercia güei, ye igual de xusta y caltién el poder d'atropar a abondos seutores sociales. Ye fácil entender por qué: toos pescanciamos la importancia de la educación nún procesu de cambéu social hacia la igualdá y la xusticia. Sabemos que ye igual a frayar la diglosia y devolvé-y el prestixu social a una llingua que quixeron arrequexar al llar y a la tenada, ye curiar a les nueves xeneraciones d'Asturies nel conocimientu y nel respetu pa cola llingua que da nome a los nuestros árboles y a los nuestros vezos.

Una sociedá que ye quien a conocese a si mesma nun tien vergoña de lo que ye.

_______________________

Camentamos tamién -les más veces, de mou non consciente- que, nuna sociedá onde'l procesu de tresmisión de la cultura, del conocimientu y los valores (poro, de socialización), ta enzarráu nes instituciones escolares, el poder dominante na sociedá va tar enfotáu en controlar dafechu esi sistema y convertilu nun aperiu d'adoctrinación. Nun hai currículum escolar inocente, toos tresmiten una visión de la sociedá, del ser humanu y de la so historia, que llenda y apura la vida de tolos neños y neñes qu'encadarmen el so conocimientu coles blimes d'eses "verdaes". Na nuestra dómina, los roles de conducta humana -de consumu, de reflexón/pasividá, sexualidá, historia, etc.- apréndense per aciu de los medios de comunicación y, sobre manera, de les escueles. Ye por esto que'l sistema educativu ye siempre'l noyu de les griesques polítiques. Considérase que'l colexu ye la fábrica de ciudadanos del futuru.

Sicasí, toa ferramienta pue emplegase pa lo que quiera la mano que la garra. El nacionalcatolicismu dixebraba a les rapacines (pa coser) de los rapacinos (pa estudiar); la L.O.E. quier educar na igualdá total d'homes y muyeres. El nacionalcatolicismu aprendía Formación del Espíritu Nacional; los llibros de Conocimientu del Mediu n'Asturies anguaño nun dicen nin una lletra de la llingua asturiana. La diglosia, poro, nun ye un fechu qu'apaeza al debalu, ye consciente y dirixíu. Surde de les escueles y universidaes qu'esparden la idea d'una fala de cultura (obligatoria) escontra otres fales d'incultura (torgaes).

La escuela pue ser un ámbitu esclavizador, pero tamién lliberador. Sí, un sitiu onde'l ser humanu pueda adeprender a usar ferramientes d'independencia mental, de crítica hacia la realidá y d'averamientu reflexivu y lliberador a la bayura del conocimientu. Los movimientos sociales y el puxu del racionalismu científicu fixeron qu'en munches sociedaes yá nun esista un currículu que tea arrémente escontra la igualdá y los derechos humanos. Con too y con ello, agüeyar el currículu tapecíu -la educación somorguiada embaxo'l currículu oficial- fai rescamplar lo ruino d'esta voluntá.

_______________________

Bien llueu, y gracies el puxu de la sociedá asturiano, algamáronse n'Asturies los primeros finxos na defensa del derechu humanu básicu a educase na fala materna: en 1981, l'Estatutu d'Autonomía diz que ha promovese l'espardimientu del bable na enseñanza, mirando pola voluntariedá y les variantes; en 1984 la llingua asturiana entra nel sistema educativu y, pasu ente pasu, entamen a ser más y más les escueles y institutos qu'ufierten la materia. L'Academia de la Llingua Asturiana ocúpase de formar a los maestros y maestres pero l'oxetivu ye algamar qu'estos tean formaos onde han de tar: na universidá.

Col tiempu y el trabayu d'abonda xente, enxértense les titulaciones d'Especialista y Espertu en Filoloxía Asturiana na Universidá d'Uviéu. Asina, la llingua asturiana algama estatus universitariu y salen a la cai tolos años cientos de maestros d'asturianu formaos na universidá. El cambéu social ye gordu: nel cursu 1995-96, 150 escueles de Primaria n'Asturies ufierten llingua asturiana, hai 145 profesores y 19.737 escolinos matriculaos -poles sos families- voluntariamente. En 1998, la Llei d'Usu y Promoción del Asturianu afita que (Capítulu III):

- El Principáu ha garantizar la enseñanza de la llingua asturiana en tolos niveles y graos.

- La materia ye voluntaria pero ha ser impartía dientro del horario escolar y ser considerada como materia integrante del currículu. Pa los que escueyan l'asturianu, el so deprendizaxe o usu nun va poder constituir un obstáculu pa recibir la mesma formación y conocimientos n'igualdá de condiciones que'l restu del alumnáu.

- El Principáu ha establecer les titulaciones necesaries pa impartir la enseñanza del bable/asturiano y el decretu de currículu nos distintos niveles educativos.

- (Capítulu IV, Artículu 17) La Universidá d'Uviéu, a fin de garantizar l'amañosa capacitación del profesoráu necesariu pa la enseñanza del asturianu, va llevar a cabu, a través de los correspondientes departamentos, la formación inicial d'ésti.

Anguaño, l'asturianu ye un área de la educación normal, con currículu oficial desendolcáu y abondos profesionales trabayando nella.

---

II

Lleguemos a 2008. Tenéilo claro, nesi añu, el momentu políticu y social d'Asturies, y la llegada de les reformes pol Plan de Bolonia a la Universidá d'Uviéu, faen pensar a dellos seutores que ye'l tiempu de dar l'hachazu definitivu a la llingua asturiana.

La voluntá final ye torgar toa posibilidá d'oficialidá y l'oxetivu cimeru ye valtiar tolos pegollos llegales que tanto-yos estorben. Deciden dir a fueu a pol Estatutu d'Autonomía, destruyir la Llei de Promoción y Usu del 98, desfacer tola llexislación educativa y torgar la presencia de la llingua na Universidá. Too ello son vares del mesmu paxu, afítense unes n'otres y, pa estrozalu dafechu, tienen que facer un ataque conxuntu.

Vímoslo venir cola reforma pantasma. Fixéronlo, dixéronnoslo. Decatémonos d'ello con tolo que pasó hai poco nel campus del Milán.
Pero... ¿pensástis que foi gordo lo de Filoloxía Asturiana? En comparanza colo que ta pasando al rodiu de Maxisteriu foi una caxigalina.

Los filólogos lluchaben por un títulu oficial que formare con xeitu a los maestros de Llingua Asturiana na Secundaria y, nel intre, tuvieron a piques de quedar dafechu fuera de los estudios universitarios. En xuegu taba la ciencia, el prestixu y el derechu, pero tamién les 4.054 persones que se matriculen en llingua asturiana en Secundaria (datos del cursu 2008-09), una materia discriminada y en competencia con otres optatives -escontra la llei-. 538 persones, namás, en bachilleratu.

Na Educación Primaria, el paisaxe ye otru bien estremau. Nesti añu, 21.748 rapacinos y rapacines estudien voluntariamente llingua asturiana nes escueles de primaria, más de 5 vegaes la cifra de secundaria. La mayoría d'escolinos de Primaria escueyen en llibertá la llingua asturiana, con una xuba del 9% na matriculación durante los últimos 3 cursos y esistiendo cientos de docentes de llingua asturiana integraos dafechu en tolos centros d'Asturies.

Asina y too, paez qu'eses cifres heróiques -pola situación de marxinación oficial de la llingua- manquen abondo y son dalgo a iguar:

1- La situación de los docentes de llingua asturiana en Primaria ye llaceriosa. El Títulu d'Espertu en Filoloxía Asturiana val-yos pa entrar como personal interín nos colexos, pero enxamás tener el mesmu estatus que los sos otros compañeros maestros. Nun son funcionarios nin puen selo, nun  puen dir a los concursos de treslláu nin tener oposiciones.
Esta mesma selmana -casualidaes, ¿eh?- el Tribunal Supremu d'España declara illegales les "plantiyes funcionales" onde'l Principáu enzarra a tol profesoráu d'asturianu. Esto pon a la Conseyería d'Educación nuna situación na que tien que decidir si incluyir a los mayestros nes "plantiyes orgániques" -poro, creyar una especialidá afayadiza nel cuerpu de maestros y maestres, facer la titulación en Maxisteriu y facer oposiciones- o... quitar l'asturianu dafechu del sistema educativu normal.

2- En Filoloxía esistía un equipu direutivu y un importante cuerpu del profesoráu favoratible -en xeneral- al estudiu de la llingua asturiana, y asina y too hebo los problemes qu'hebo.
Pero Maxisteriu ye otru mundu. En Filoloxia había un F. de Castro, en Maxisteriu hai venti como él. L'Equipu Directivu ye públicamente negativu pa cola llingua asturiana (asina-yos lo dixo la direutora a los dos candidatos Gotor y Paz Andrés nes pasaes eleiciones al rectoráu) y esiste un ultraconservadurismu que pinga a cuentu risa per tola ferruñosa cadarma organizativa de la Escuela.  Anguaño, les dos asignatures optatives de llingua asturiana que se dan nel centru tán dientro de la especialidá de Llingua Estranxera (!!!) -tolos maestros y maestres qu'estudien n'Asturies nes especialidaes de Primaria, Ed. Musical, Ed. Física, Infantil y Especial tienen que les escoyer como asignatures de llibre configuración, como lo fadría unu de Químiques- y son marxinaes y arrequexaes activamente -la mayoría d'estudiantes nun saben nin qu'esisten y dellos años nun apaecieron n'internet-. Nengún estudiante de Maxisteriu sabe de manera oficial de la posibilidá de formase, dientro la Universidá d'Uviéu, como maestru de llingua asturiana.

Bolonia vióse como la saltadera pela que furar pa camudar dafechu la visión del profesoráu n'Asturies. La esistencia de docentes especialistes ye poco cómoda pa la Conseyería y les autoridaes educatives, a les que-yos presta más un profesoráu xeneralista que poder mover de puestu ensin problemes d'especialidá. Nun importa que'l profesor de música nun sepa música, o que'l profesor d'inglés nun sepa inglés. Nun importa la educación, sinón que'l puestu tea cubiertu fácil y rápido. Por estes razones, la direición de Maxisteriu propunxo unes especialidaes -menciones, en xíriga Bolonia- onde nun esistíen especialidaes y onde l'asturianu desapaecía dafechu. La Xunta de la Escuela convocóse a traición, ensin avisar a naide, y sicasí refugó'l plan de la direición por una bultable mayoría (anque la direición nun dimitió, como fixeron tolos demás Decanos y Direutores cuando-yos pasó lo mesmo), lo que foi un triunfu pa los intereses del profesoráu de llingua asturiana.

De toes maneres, cuido que nun se ta pescanciando bien el motivu d'esta derrota. Profesores, estudiantes y organizaciones sociales como la Xunta pola Defensa de la Llingua Asturiana trabayaron abondo por ello y la concentración civil del asturianismu el día de la Xunta foi vital pa que s'oyera la voz del asturianu dientro la Univesidá y torgar l'ataque, pero en realidá quienes votaron non dientro la Escuela nun pensaben nel asturianu, sinón n'esbarrumbar el plan de la direición pa meter, nel futuru, les especialidaes tradicionales (Llingües estranxeres, infantil, musical, educación física y especial).

Eses son les especialidaes que se van aprobar, sí o sí, na prósima Xunta d'Escuela. La llingua asturiana nun ta ente elles, magar que tola llexislación -una llexislación que quieren esborriar pa siempre- lo mande.

---

III

Ye dalgo poco conocío qu'en 2011 entra'l plan de Bolonia y que los Títulos Propios de la Universidá d'Uviéu van desapaecer. Esto ye, el títulu qu'anguaño forma a los maestros de llingua asturiana va morrer en 2011. Si nun se creya una nueva titulación oficial, nun pue esistir la especialidá -lo qu'hai anguaño yá ye illegal- y poro, nun pue esistir la materia. Si nun se fai la mención d'Asturianu en Maxisteriu... la llingua asturiana va desapaecer del sistema educativu, con tolo qu'eso va suponer a nivel llegal y social. Ye, ensin duldes, l'ataque direutu más grave a la llingua asturiana de tola historia.

El trabayu de tol movimientu polos derechos llingüísticos n'Asturies tien que ser agora, como nunca, fuerte y xunitariu. Hai que puxar dende'l derechu llegal y políticu, na Conseyería y nel Principáu; hai que puxar dende los sindicatos -ye dalgo que afeuta a tol profesoráu d'Asturies-; hai que puxar nel Rectoráu y dende la Universidá d'Uviéu a tolos niveles (Escuela de Maxisteriu, departamentos de la Facultá de Ciencies de la Educación, departamentos de Filoloxía, etc.) y consiguir compromisos reales pa cola nueva titulación.

Sobre manera, tenemos que puxar nós, toos y toes. Siéntese -siéntome- munches veces dicir que ye una pena que les manifestaciones se convirtieren en vezu, en rutina. La verdá ye que 20.000 persones pasiando per San Bable ye perguapo como símbolu.

Pero 5.000 o 1.000 persones delantre Maxisteriu el día de la prósima Xunta d'Escuela nun ye simbólico. Ye la posibilidá de camudar el nuestru compromisu diariu n'aición real, ye la oportunidá de resistir activamente a un ataque sangrín de los seutores ideolóxicos más agresivos pa cola nuestra cultura. Y facelo en nome de tola llucha del movimientu llingüísticu dende Conceyu Bable hasta güei, de los 22.000 guaḥes qu'estudien asturianu voluntariamente tando como tán les coses, de la xente que trabayó estos 30 años por estudiar, prestixar y esparder la nuestra fala, en nome del futuru que queremos p'Asturies. Ye dalgo que sí pue camudar les coses.

Hai lo facer y hai que tar.