El progresu (de Rake)

Con solombríos pensamientos nel maxín, colé ayeri como un espuni del Teatru Campoamor al finar l'estrenu de la ópera d'Igor Stravinsky "The Rake's progress". Y nun ye que la interpretación fuere mala -tolo contrario- o que les últimes notes de la obra fueren solombriegues -bien cuidó Stravinsky de llantar un irónicu y gayoleru epílogu depués del últimu actu-, sinón que, magar esi últimu acorde, el so mensaxe tapecíu aínda retumbaba.

En 1947, Stravinsky vio en Chicago una coleición de cuadros del inglés William Hogarth. El pintor foi un agudu observador de la realidá social de la so domina (sieglu XVIII) y considérase ún de los primeros dibuxantes de comic al desendolcar un estilu nel nun yera raro enriestrar dellos cuadros en secuencies con argumentu. El progresu de Tom Rakewell que pintara Hogarth, y que tanto plasmó al compositor rusu, yera en realidá un descensu. Neses pintures, l'home mozu, ricu y fuerte progresa, col tiempu, hacia la vieyera, la muerte y l'escaezu.

Una realidá tan obvia y, ensin embargu, tan tabú. Stravinsky sintió nel intre esi despertar -a lo Gautama Shakyamuni güeyando la muerte per primer vez- que marca, pa munchos de nós, la fin de la infancia. La nuestra sociedá afita una educación qu'adoctrina na promesa del progresu universal y personal. L'universu espándese, el tiempu progresa... pero a meyor. Afálennos a creyer inconscientemente nel mañana como dalgo que supera dialéuticamente tolo anterior. Sí, nel inconsciente de la cultura industrial, tolo qu'hebo enantes del anguaño foi más probe y murnio que l'anguaño. La xente yera menos feliz, menos llibre, la enfermedá yera mayor. La teunoloxía ye'l dios que mos salva del mal, que mos afala pel camín de llábanes marielles hacia un futuru nel que vamos vivir más y meyor. Vamos ser más felices, más sanos, tener más riqueces y más tiempu pa esfrutar de too ello. Pero nun sólo la nuesa civilización, nós mesmos. Tolos díes, na escuela y na TV -les instituciones socializadores más poderoses- rapacinos y rapacines adeprenden a adeprender qu'hai que pensar con esta sensación del tiempu como dalgo que va a meyor. Sí, dientro diez años too será meyor y los títulos qu'algamen van vali-yos pa tener más perres coles que mercar más teunoloxíes coles que ser más felices. Pero'l pasu del tiempu nun tien un res que ver cola felicidá episódica de los seres humanos.

Claro, l'universu espándese y la historia camuda, pero esi progresu pue ser tamién a peor. Ser un descensu. El sieglu XX que vió Stravinsky foi un sieglu de llaceries, una amuesa viva de que la historia nun sabe de bien y mal, de que'l progresu ye un bilordiu. Los homes d'hai 2.000 años fueron talamente tan felices y tan tristes como los d'anguaño, tuvieron la mesma capacidá, la mesma grandeza y la mesma probitú pa selo como cualquiera de nosotros. El tiempu más feliz de la nuestra vida pue ser yá pasáu, quiciás foi ayeri. En toles vides humanes hai una vuelta nel camín, un momentu silenciosu al partir del que yá nun va haber más salú o amor más grande que'l que yá perdimos.

Sicasí, nun ye momentu pa reflexonar sobre'l mitu l'industrialismu o pa ponese pesimistes -fairémoslo abondo, fairémoslo- sinón pa miranos nel espeyu que Stravinsky apurrió al públicu del Campoamor ayeri pela nueche. El compositor, cansáu de los llibretos heróicos y tráxicos nos que l'amor ye más fuerte que la muerte, de les óperes clásiques y romántiques onde l'héroe algama la inmortalidá a la fin, magar les sos mancadures terrenales, tresllada la vida real al escenariu y antróxala d'ópera clásica. Esti amazcaritamientu ye lliteral: la perbona partitura ye un exerciciu de neoclasicismu tonal na metá del tsunami atonal européu, con abondes referencies clásiques -hasta barroques-, recitativos con clavicordiu y personaxes arquetípicos.

El primer actu de "The Rake's Progress" entama con un Tom Rakewell rural y gayasperu, confiáu na so fuercia de mocedá, nel amor puru de la so moza y nún perbon futuru enllenu de suerte y llibertá. Ensin embargu, esi ye'l momentu más altu pa Rakewell. Los actos van amosándomos que'l tiempu ye, pal rapaz, sinónimu de cayía. Nun mencionábemos a Buda al debalu enantes: nel llibretu la ópera, el tiempu encieta a Rakewell al traviés d'una corrupción de cuerpu y alma que-y aporta pel so apegu a lo material. Nick Shadow ye la forma humana na que s'antroxa esi mal absolutu. Al delláu de Tom, el degorriu Shadow ye un Yago, un Mefistófeles, un Grima Llingua-de-Culiebra que-y burbusa pallabres de placer hedonista na oreya, adeprendiéndo-y el soníu de la ciudá, el dineru, l'alcohol, el xuegu y el sexu. Shadow diz ser el so sirviente y, a la fin, faise l'amu de la so alma. Ciguáu, el millonariu Rake (angazu, n'inglés) cásase con un adefexu, una muyer con barbes, namás por risión y refalfiu. La so moza quier rescatalu, col so amor y perdón, de la ciudá y del mal, pero nun ye quién. En tou momentu, la música ye un exerciciu neoclásicu d'altor, cuasi historicista. El Stravinsky jazzísticu cuasi nun sal y el más contemporáneu apaez nel cumal del tercer actu, con un Rakewell xugándose la vida con Shadow, a una carta y xunto a la so sepultura, nun impresionante duelu ente tenor y barítonu acompangaos namás del clavicordiu -fuerte contraste musicolóxicu- que fina con unos apavoriantes acordes disonantes ente cello y contrabaxu. Nun hai descansu, ni redención pa personaxe o públicu. El probín Rake gana la vida na engarrada final con Shadow, pero pierde'l xacíu, finando dafechu solu y llocu nun manicomiu, ensin ser quién a aceutar el perdón a través d'un amor condergáu dafechu al olvidu. N'escena, el coru ye una güestia prieta que mira'l patiu butaques con voces de muerte. Como dixi al entamu, paez qu'al compositor y a los llibretistes-yos paeció un mensaxe mui duru col que finar, y darréu aporta un epílogu humorísticu onde los personaxes -vivos y muertos- saquen la moralexa al cuentu. Home, presta l'homenaxe al Don Giovanni de Mozart, pero nun facía falta.

La Uviéu Filarmonía enfrentóse a la ópera bien -anque necesiten refuerzos nos violines- con una correuta direición musical y la escenografía foi bona dentro de les posibilidaes del teatru (nel que, cómo non, siempre tien que pasar dalgo: la lluz marchó unos momentos en fosu, en metá la interpretación de la orquesta, obligándolos a empecipiar otra vez l'actu). El Coru de la Ópera d'Uviéu ta algamando un nivel mui bonu, vense cada vez más profesionales no vocal y la so xera escénica nesta obra foi sobresaliente dafechu (por eso ye una pena que, siendo una ópera "americana" de Stravinsky, n'inglés y con guapa ambientación music-hall, nunos Estaos Xuníos de los 20-30s, nun cuiden más esa pronunciación. A la fin, un detallín pequeñu dientro d'una perbona interpretación). La soprano Elizabeth Frutral fai una Ann Trulove que rescampló n'Uviéu por bona voz llírica y gran interpretación nel famosu aria "No word from Tom", onde fizo un diminuendo tan téunicu y preciosu que dexó al Campoamor ensin aliendu. El tenor Marlin Miller cumplió con una actuación curiosa -anque nun triunfó- y a la mezzo que fai de Baba "La Turca" meyor nun la nomar. De toes maneres, toos desapaecieron del escenariu arramplaos pol furacán Chester Patton: el barítonu foi Nick Shadow en persona durante tres hores nel Campoamor. Patton podía dedicase a ser un Dennis Rodman o un Wesley Snipes pero, en llugar d'eso, escoyó convertise nun barítonu poderosu, intelixente, con un rexistru baxu impresionante, una téunica cimera y un carisma que van ser recordaos munchu tiempu n'Asturies. Xenial.

Dawn Upshaw fai l'aria "No word from Tom"

La solombrona de Nick Shadow espardióse dende l'escenariu. En saliendo, topé xente guapo y mozo a la puerta. Y ríien.