Apuntes pa un vocabulariu dialeutal diastráticu de fala moza: "Slang" astur - 1

Dende la llingüística, los rexistros dialeutales de toles llingües puen estremase por mor de criterios xeográficos, pero tamién según l'estratu o función social nel qu'apaecen. D'esti mou, esisten rexistros distintos pa distintos trabayos y llabores, rexistros orales y lliterarios... y rexistros estremaos según la edá de los falantes.

Hai una xíriga propia de la xente mozo que, nel casu del asturianu, sorprende pola so gran resistencia a la diglosia y el so espardimientu per tol continuum social. Los mozos y les moces asturianes -seyan falantes o non, seyan conscientes de selo o non- usen y perciben como "slang" o "fala moza", munches pallabres y espresiones que: son asturianes y caltienen el so significáu orixinal; son asturianes y surden con nueva semántica; son pallabres nueves dafechu que surden dende'l sistema llingüísticu asturianu; son pallabres d'otres llingües que s'amiesten al rexistru asturianu.

Equí van namás unes poques que tán mui vives y me presta sentir en llingües moces per clases y chigres:

• cambrar: v. 1. Poner o ponese más gafu. 2. Quemar o quedar desganáu. Ex: Cambré yá de tanto sentite. 3. Cafiar. (Probablemente una forma de camburar)

• cambrazu: sust. Aición y efeutu de cambrar. Ex: El probe garró un cambrazu de la virxe cuando-y lu tiremos.

• chapar: v. 1. Estudiar. Ex: Pa esti esamen hai que chapar la de dios. 2. Trancar, pesllar. Ex: Fui a por sidra pero taba chapao.

• chapazu, el: sust. Aición y efeutu de chapar. Ex: Tranquilu, que col chapazu que lleves apruebes de fixo.

• chapu, el: sust. 1. Euru. 2. Dineru. Nun tener un chapu: Nun tener perres.

• chumar: v. Beber bebíes alcohóliques.

• grapar: v. 1. Garrar [coles manes], suxetar. Ex: Grapélu pela chaqueta cuando marchaba. 2. Detener con sorpresa [a una persona o animal]. Ex: Grapólos la policía en Sama.

• puchar: v. 1. Reñer. 2. Protestar. 3. Puxar. Ex: Tu púcha-yos, que t'acaben aprobando.

• puchada, la: sust. Aición y efeutu de puchar. Ex: Vaya puchada que-y metió'l profe por contestá-y.

• puntu, el: sust. 1. Home. 2. Persona [despeutivo]. Ex: ¿Y qué pinta esi puntu n'esto?

• rucar: v. 1. Cortexar; entamar a falar con una persona pa cortexala; afalagar. Ex: "Mira, María ta rucando con esi roxu" (Tamién en reflexivo: "Ruquémela"). 2. Pensar muncho, esmolecese. Ex: "Nun te ruques, que nun va pasar ná". 3. Cafiar, insistir. Rucar la oreya: Falar pa convencer, afalar.

• truñir: v. 1. Cortexar [rápido pa caltener rellaciones sexuales]. Ex: "Truñió-y, pero ella nun quixo". 2. Tener rellaciones sexuales con dalguién.

Hai munchísimes más y, de xuru, meyores exemplos. Si vos dais cuenta de dalguna, ponéila nos comentarios y asina vamos atropando un bon paxu de fala moza ;)

La Piesca'l Gochu en Sevilla: "Fiesta Nacional", imperialismu etnocultural y tortura animal

Cartelu d'anunciu de La Piesca'l Gochu en Sevilla. ¿Ridículu, non? Pues non, mira embaxo...

Estos díes Xixón enteru ta estráu de cartelones como esi peles zones más turístiques. Hailos del tamañu d'una persona pel mediu la Cai Corrida, escolingaos de les faroles, pel paséu de San Llorienzu... ¿Como veríen el cartelu d'enriba llantáu na Torre l'Oru? Nun sé. Nun creo que lu viéremos ellí nin nesta nin nenguna realidá paralela, pero na Asturies d'anguaño, la del Síndrome d'Estocolmu, miles d'asturianos pasen al delláu d'esi alloriante cartelu tolos díes y nun s'estrañen al velu. A otros miles, danos perceguera.

La fiesta, xabaz y ayena, aportó a El Bibio na última década'l sieglu XIX. Les muries "neo-mudéjares" de la plaza destruyéronse na Guerra Civil, pero en 1997 finó una reforma millonaria  pa un edificiu nomáu yá "Monumentu Históricu Artísticu" (1). Lo que pasa dientro d'elles, dende entós, ye la celebración de unu de los exercicios de sadismu hacia un ser vivu más sangrinos qu'esisten, únicu nel mundu autonomáu "civilizáu".

Ye mui importante la reflexón sobre les razones culturales que s'amazcaren col traxe "de luces", porque son les úniques razones que faen que tala vergoña siga viva: facé-y lo mesmo a cualquier animal fuera del "albero" ye brutalidá animal y pue llevate a la cárcel. Pero si vas antroxáu d'espantayu goyescu y la xente pagó la reñonada pa fumar un puru y glayar "olé" mientres t'envizques espetándo-y un fierru nel llombu al güé, entós yes un artista.

La fiesta nacional d'otres naciones pasa per un Teatru d'Ópera, con música y sensibilidá perfecha, o pela axuntanza na danza alredor d'una foguera nuna nueche de folixa máxica. Si consideres qu'esi espectáculu circense baxu ye'l to Arte Nacional, el summúm de la gayola de la to cultura, entós males coraes tenéis tu y ella. Ha quedar claro: la tortura y l'asesinatu xabaz d'animales en nome de la risión y la prestura ye dalgo inaceptable en toa cultura afitada nel conocimientu, na razón y el respetu al mundu. Como asturianos, nun queremos esi sangre nes nuestres manos. Porque (y ye importante) eso nun ye de nueso.

Na carbayera'l mio pueblu, nun hai tantos años, peles fiestes del patrón soltaben un gochu entafarráu en grasa fresco y daben premiucos al rapaz que fuera quien a garralu. Pero nun yera fácil, el gochu espatuxaba y, cola grasa fresco, esñidiaba que se mataba. El probe animal pasaba munchu mieu y los probes rapacinos muncha vergüenza colos sapazos que se metíen ente'l barru o cola comedia qu'entamaba la xente siempre que se-yos escapaba'l gochu. Pero, si lu garraba -cosa mui raro- al mozu igual-y tocaba dalgo del Samartín. Lo simbólico del actu, nuna sociedá rural onde los gochos y los animales de la casería se sacrifiquen tolos díes por subsitencia, onde la caza y la piesca nun queden tan lloñe, atopámoslo n'entamos tribales bien asemeyaos antropolóxicamente al circu romanu del que vien la "fiesta": la prueba de madurez, la doma. Pero la diferencia entre la piesca o la doma l'asturcón -estresantes pal animal, culturalmente pervieyes- sigue siendo fonda. Nun hai gayola pol sangre en direuto, pola muerte como oxetivu.

Non, lo más seguro ye que nel futuru nunca nun haya una piesca'l gochu per Sevilla. Nin nel mio pueblu, tres una multona al conceyu de fiestes por maltratu animal. En munchos conceyos y parroquies d'Asturies, finóse con tradiciones así de nuestres, por respetu al animal. Al mesmu tiempu, nesa mesma Asturies, tán celebrándose (y empobinándose dende les alministraciones) tortures milenta vegaes más sangrines. Por razones culturales, en nome d'un folclore que nun ye nuestru.

Non, eso nun ye de nueso. Nun mos mos representa, nun mos gusta. Que nun lo faigan nel nuestru nome. Que nun antroxen el nuestru nome con peinetes y sangre, y mos lu metan pelos güeyos como un espeyu de dalgo que quieren que seyamos, pero que nun somos.

Conceyos valientes como'l de Castrillón declaráronse yá antitaurinos y espublizaron reglamentación escontra'l maltratu animal nel so territoriu. En Carreño estos díes el tema ta en toles boques coles protestes al encierru d'Ambás. El día 15 hemos dexá-ylo claro al de Xixón.

---

(1) Demientres, la Conseyería de Cultura abandona'l conxuntu arqueolóxicu d'El Homón de Faro, Monte Curriel.lu y La Carisa. 

La moza'l Conceyu de California (Democracia y minoría)

L'añu pasáu, l'Ayuntamientu de Santa Cruz (California, Estaos Xuníos) llamó a conceyu abiertu a los sos vecinos pa una sesión de "evaluación y ameyoramientu de l'alministración d'empreses y inmobiliaries cooperatives". Coses de democracies onde la intervención direuta del pueblu n'alministración pública ye obligao y onde la Casa'l Conceyu sigui siendo'l llugar onde'l pueblu s'aconceya. El casu ye que per ellí apaeció una moza con unes idees mui clares pa finar la crisis económica del peliculeru estáu americanu. Tanto, qu'un añu depués el Huffington Post acaba d'alzala al estrellatu internetiegu como l'americana más fata del añu. Y eso, con Sarah Palins y Miss South Carolinas. Tien méritu:

(ver en YouTube)

Mamina... N'Atenes, la xunta ciudadana formábenla los miles d'homes ciudadanos -non les muyeres o los esclavos- cola regla del Ho boulomenos: que fale quien quiera falar. Falaben, y depués votaben. Nes aldees asturianes, les poques decenes de vecinos aconceyaben pa tratar en comuña l'asuntu. Falaben y acordaben, direutamente.

Pela contra, Platón decatóse que la xente sabio, gobernada pola razón, tenía más posibilidaes de tomar les decisiones acertaes que la xente non-sabio, somorguiao nel mundu de lo sensible. El peligru d'esta verdá ye l'usu que-y dan los dictadores y los sistemes paternalistes: nun toes les persones valen lo mesmo; unes valen pa mandar, otres pa obedecer.

Equí, tenemos una mecigaya. Representación y mayoría. Ye claro qu'un mundu fechu con eses blimes obliga a toa minoría social débil a sufrir. Seya cual seya la minoría y tea onde la llende cola que dixebres a los más de los menos. Ye claro, pero por claro que seya, nun vien mal recordalo nesta dómina de irreflexón xeneral pa contra la organización política.

L'enguedeyu mental d'esa rapaza da la risa. Pero nun ye más que'l frutu d'una sociedá fecha pa que'l pueblu yá nun sepa lo suficiente como pa gobernase a sigo mesmu. Y ehí ta la moza, en metá del ermu de conformismulandia y tovía con ganes facer por ameyorar les coses.

Cuidáu nun mos faigan lo mesmo qu'a ella. Equí, les minoríes nun puen conformase -nun deben- con votar. Nun puen conformase con nun saber. Hai que ser sabio -nun queda otra- y puxar solos y en comuña. Lleendo y falando. Iguando'l cartelu de delantre casa, presentando la Memoria de Práctiques. Denunciando, espatuxando, lluchando.

Ensin parar.