O l'asturianu en Maxisteriu o'l bable nes esqueles

La qu'hai agora entamada al rodiu de la Escuela de Maxisteriu de la Universidá d'Uviéu ye parte de la llucha más importante del movimientu polos derechos llingüísticos n'Asturies dende hai munchos años. Non, nun un desaxero. Ye'l cruceru onde se topen munchos de los caminos históricos d'esti procesu y el resultáu -que pue ser un reblagón positivu o un bastiazu mortal- va ser decisivu a tolos niveles sociales, políticos y llegales. Razónolo:

I

Alcordámonos arguyosos tovía de la primer reivindicación de Conceyu Bable nos 70: Bable nes escueles. Nun la escoyeron al debalu. La fras sigue teniendo la mesma fuercia güei, ye igual de xusta y caltién el poder d'atropar a abondos seutores sociales. Ye fácil entender por qué: toos pescanciamos la importancia de la educación nún procesu de cambéu social hacia la igualdá y la xusticia. Sabemos que ye igual a frayar la diglosia y devolvé-y el prestixu social a una llingua que quixeron arrequexar al llar y a la tenada, ye curiar a les nueves xeneraciones d'Asturies nel conocimientu y nel respetu pa cola llingua que da nome a los nuestros árboles y a los nuestros vezos.

Una sociedá que ye quien a conocese a si mesma nun tien vergoña de lo que ye.

_______________________

Camentamos tamién -les más veces, de mou non consciente- que, nuna sociedá onde'l procesu de tresmisión de la cultura, del conocimientu y los valores (poro, de socialización), ta enzarráu nes instituciones escolares, el poder dominante na sociedá va tar enfotáu en controlar dafechu esi sistema y convertilu nun aperiu d'adoctrinación. Nun hai currículum escolar inocente, toos tresmiten una visión de la sociedá, del ser humanu y de la so historia, que llenda y apura la vida de tolos neños y neñes qu'encadarmen el so conocimientu coles blimes d'eses "verdaes". Na nuestra dómina, los roles de conducta humana -de consumu, de reflexón/pasividá, sexualidá, historia, etc.- apréndense per aciu de los medios de comunicación y, sobre manera, de les escueles. Ye por esto que'l sistema educativu ye siempre'l noyu de les griesques polítiques. Considérase que'l colexu ye la fábrica de ciudadanos del futuru.

Sicasí, toa ferramienta pue emplegase pa lo que quiera la mano que la garra. El nacionalcatolicismu dixebraba a les rapacines (pa coser) de los rapacinos (pa estudiar); la L.O.E. quier educar na igualdá total d'homes y muyeres. El nacionalcatolicismu aprendía Formación del Espíritu Nacional; los llibros de Conocimientu del Mediu n'Asturies anguaño nun dicen nin una lletra de la llingua asturiana. La diglosia, poro, nun ye un fechu qu'apaeza al debalu, ye consciente y dirixíu. Surde de les escueles y universidaes qu'esparden la idea d'una fala de cultura (obligatoria) escontra otres fales d'incultura (torgaes).

La escuela pue ser un ámbitu esclavizador, pero tamién lliberador. Sí, un sitiu onde'l ser humanu pueda adeprender a usar ferramientes d'independencia mental, de crítica hacia la realidá y d'averamientu reflexivu y lliberador a la bayura del conocimientu. Los movimientos sociales y el puxu del racionalismu científicu fixeron qu'en munches sociedaes yá nun esista un currículu que tea arrémente escontra la igualdá y los derechos humanos. Con too y con ello, agüeyar el currículu tapecíu -la educación somorguiada embaxo'l currículu oficial- fai rescamplar lo ruino d'esta voluntá.

_______________________

Bien llueu, y gracies el puxu de la sociedá asturiano, algamáronse n'Asturies los primeros finxos na defensa del derechu humanu básicu a educase na fala materna: en 1981, l'Estatutu d'Autonomía diz que ha promovese l'espardimientu del bable na enseñanza, mirando pola voluntariedá y les variantes; en 1984 la llingua asturiana entra nel sistema educativu y, pasu ente pasu, entamen a ser más y más les escueles y institutos qu'ufierten la materia. L'Academia de la Llingua Asturiana ocúpase de formar a los maestros y maestres pero l'oxetivu ye algamar qu'estos tean formaos onde han de tar: na universidá.

Col tiempu y el trabayu d'abonda xente, enxértense les titulaciones d'Especialista y Espertu en Filoloxía Asturiana na Universidá d'Uviéu. Asina, la llingua asturiana algama estatus universitariu y salen a la cai tolos años cientos de maestros d'asturianu formaos na universidá. El cambéu social ye gordu: nel cursu 1995-96, 150 escueles de Primaria n'Asturies ufierten llingua asturiana, hai 145 profesores y 19.737 escolinos matriculaos -poles sos families- voluntariamente. En 1998, la Llei d'Usu y Promoción del Asturianu afita que (Capítulu III):

- El Principáu ha garantizar la enseñanza de la llingua asturiana en tolos niveles y graos.

- La materia ye voluntaria pero ha ser impartía dientro del horario escolar y ser considerada como materia integrante del currículu. Pa los que escueyan l'asturianu, el so deprendizaxe o usu nun va poder constituir un obstáculu pa recibir la mesma formación y conocimientos n'igualdá de condiciones que'l restu del alumnáu.

- El Principáu ha establecer les titulaciones necesaries pa impartir la enseñanza del bable/asturiano y el decretu de currículu nos distintos niveles educativos.

- (Capítulu IV, Artículu 17) La Universidá d'Uviéu, a fin de garantizar l'amañosa capacitación del profesoráu necesariu pa la enseñanza del asturianu, va llevar a cabu, a través de los correspondientes departamentos, la formación inicial d'ésti.

Anguaño, l'asturianu ye un área de la educación normal, con currículu oficial desendolcáu y abondos profesionales trabayando nella.

---

II

Lleguemos a 2008. Tenéilo claro, nesi añu, el momentu políticu y social d'Asturies, y la llegada de les reformes pol Plan de Bolonia a la Universidá d'Uviéu, faen pensar a dellos seutores que ye'l tiempu de dar l'hachazu definitivu a la llingua asturiana.

La voluntá final ye torgar toa posibilidá d'oficialidá y l'oxetivu cimeru ye valtiar tolos pegollos llegales que tanto-yos estorben. Deciden dir a fueu a pol Estatutu d'Autonomía, destruyir la Llei de Promoción y Usu del 98, desfacer tola llexislación educativa y torgar la presencia de la llingua na Universidá. Too ello son vares del mesmu paxu, afítense unes n'otres y, pa estrozalu dafechu, tienen que facer un ataque conxuntu.

Vímoslo venir cola reforma pantasma. Fixéronlo, dixéronnoslo. Decatémonos d'ello con tolo que pasó hai poco nel campus del Milán.
Pero... ¿pensástis que foi gordo lo de Filoloxía Asturiana? En comparanza colo que ta pasando al rodiu de Maxisteriu foi una caxigalina.

Los filólogos lluchaben por un títulu oficial que formare con xeitu a los maestros de Llingua Asturiana na Secundaria y, nel intre, tuvieron a piques de quedar dafechu fuera de los estudios universitarios. En xuegu taba la ciencia, el prestixu y el derechu, pero tamién les 4.054 persones que se matriculen en llingua asturiana en Secundaria (datos del cursu 2008-09), una materia discriminada y en competencia con otres optatives -escontra la llei-. 538 persones, namás, en bachilleratu.

Na Educación Primaria, el paisaxe ye otru bien estremau. Nesti añu, 21.748 rapacinos y rapacines estudien voluntariamente llingua asturiana nes escueles de primaria, más de 5 vegaes la cifra de secundaria. La mayoría d'escolinos de Primaria escueyen en llibertá la llingua asturiana, con una xuba del 9% na matriculación durante los últimos 3 cursos y esistiendo cientos de docentes de llingua asturiana integraos dafechu en tolos centros d'Asturies.

Asina y too, paez qu'eses cifres heróiques -pola situación de marxinación oficial de la llingua- manquen abondo y son dalgo a iguar:

1- La situación de los docentes de llingua asturiana en Primaria ye llaceriosa. El Títulu d'Espertu en Filoloxía Asturiana val-yos pa entrar como personal interín nos colexos, pero enxamás tener el mesmu estatus que los sos otros compañeros maestros. Nun son funcionarios nin puen selo, nun  puen dir a los concursos de treslláu nin tener oposiciones.
Esta mesma selmana -casualidaes, ¿eh?- el Tribunal Supremu d'España declara illegales les "plantiyes funcionales" onde'l Principáu enzarra a tol profesoráu d'asturianu. Esto pon a la Conseyería d'Educación nuna situación na que tien que decidir si incluyir a los mayestros nes "plantiyes orgániques" -poro, creyar una especialidá afayadiza nel cuerpu de maestros y maestres, facer la titulación en Maxisteriu y facer oposiciones- o... quitar l'asturianu dafechu del sistema educativu normal.

2- En Filoloxía esistía un equipu direutivu y un importante cuerpu del profesoráu favoratible -en xeneral- al estudiu de la llingua asturiana, y asina y too hebo los problemes qu'hebo.
Pero Maxisteriu ye otru mundu. En Filoloxia había un F. de Castro, en Maxisteriu hai venti como él. L'Equipu Directivu ye públicamente negativu pa cola llingua asturiana (asina-yos lo dixo la direutora a los dos candidatos Gotor y Paz Andrés nes pasaes eleiciones al rectoráu) y esiste un ultraconservadurismu que pinga a cuentu risa per tola ferruñosa cadarma organizativa de la Escuela.  Anguaño, les dos asignatures optatives de llingua asturiana que se dan nel centru tán dientro de la especialidá de Llingua Estranxera (!!!) -tolos maestros y maestres qu'estudien n'Asturies nes especialidaes de Primaria, Ed. Musical, Ed. Física, Infantil y Especial tienen que les escoyer como asignatures de llibre configuración, como lo fadría unu de Químiques- y son marxinaes y arrequexaes activamente -la mayoría d'estudiantes nun saben nin qu'esisten y dellos años nun apaecieron n'internet-. Nengún estudiante de Maxisteriu sabe de manera oficial de la posibilidá de formase, dientro la Universidá d'Uviéu, como maestru de llingua asturiana.

Bolonia vióse como la saltadera pela que furar pa camudar dafechu la visión del profesoráu n'Asturies. La esistencia de docentes especialistes ye poco cómoda pa la Conseyería y les autoridaes educatives, a les que-yos presta más un profesoráu xeneralista que poder mover de puestu ensin problemes d'especialidá. Nun importa que'l profesor de música nun sepa música, o que'l profesor d'inglés nun sepa inglés. Nun importa la educación, sinón que'l puestu tea cubiertu fácil y rápido. Por estes razones, la direición de Maxisteriu propunxo unes especialidaes -menciones, en xíriga Bolonia- onde nun esistíen especialidaes y onde l'asturianu desapaecía dafechu. La Xunta de la Escuela convocóse a traición, ensin avisar a naide, y sicasí refugó'l plan de la direición por una bultable mayoría (anque la direición nun dimitió, como fixeron tolos demás Decanos y Direutores cuando-yos pasó lo mesmo), lo que foi un triunfu pa los intereses del profesoráu de llingua asturiana.

De toes maneres, cuido que nun se ta pescanciando bien el motivu d'esta derrota. Profesores, estudiantes y organizaciones sociales como la Xunta pola Defensa de la Llingua Asturiana trabayaron abondo por ello y la concentración civil del asturianismu el día de la Xunta foi vital pa que s'oyera la voz del asturianu dientro la Univesidá y torgar l'ataque, pero en realidá quienes votaron non dientro la Escuela nun pensaben nel asturianu, sinón n'esbarrumbar el plan de la direición pa meter, nel futuru, les especialidaes tradicionales (Llingües estranxeres, infantil, musical, educación física y especial).

Eses son les especialidaes que se van aprobar, sí o sí, na prósima Xunta d'Escuela. La llingua asturiana nun ta ente elles, magar que tola llexislación -una llexislación que quieren esborriar pa siempre- lo mande.

---

III

Ye dalgo poco conocío qu'en 2011 entra'l plan de Bolonia y que los Títulos Propios de la Universidá d'Uviéu van desapaecer. Esto ye, el títulu qu'anguaño forma a los maestros de llingua asturiana va morrer en 2011. Si nun se creya una nueva titulación oficial, nun pue esistir la especialidá -lo qu'hai anguaño yá ye illegal- y poro, nun pue esistir la materia. Si nun se fai la mención d'Asturianu en Maxisteriu... la llingua asturiana va desapaecer del sistema educativu, con tolo qu'eso va suponer a nivel llegal y social. Ye, ensin duldes, l'ataque direutu más grave a la llingua asturiana de tola historia.

El trabayu de tol movimientu polos derechos llingüísticos n'Asturies tien que ser agora, como nunca, fuerte y xunitariu. Hai que puxar dende'l derechu llegal y políticu, na Conseyería y nel Principáu; hai que puxar dende los sindicatos -ye dalgo que afeuta a tol profesoráu d'Asturies-; hai que puxar nel Rectoráu y dende la Universidá d'Uviéu a tolos niveles (Escuela de Maxisteriu, departamentos de la Facultá de Ciencies de la Educación, departamentos de Filoloxía, etc.) y consiguir compromisos reales pa cola nueva titulación.

Sobre manera, tenemos que puxar nós, toos y toes. Siéntese -siéntome- munches veces dicir que ye una pena que les manifestaciones se convirtieren en vezu, en rutina. La verdá ye que 20.000 persones pasiando per San Bable ye perguapo como símbolu.

Pero 5.000 o 1.000 persones delantre Maxisteriu el día de la prósima Xunta d'Escuela nun ye simbólico. Ye la posibilidá de camudar el nuestru compromisu diariu n'aición real, ye la oportunidá de resistir activamente a un ataque sangrín de los seutores ideolóxicos más agresivos pa cola nuestra cultura. Y facelo en nome de tola llucha del movimientu llingüísticu dende Conceyu Bable hasta güei, de los 22.000 guaḥes qu'estudien asturianu voluntariamente tando como tán les coses, de la xente que trabayó estos 30 años por estudiar, prestixar y esparder la nuestra fala, en nome del futuru que queremos p'Asturies. Ye dalgo que sí pue camudar les coses.

Hai lo facer y hai que tar.